ادامة بخش دوم
11- روش تحقیق شما کدام است؟
لابد می دانید که روشهای متعددی برای انجام پژوهشها وجود دارد که بسته به اینکه شما چطور و از چه راهی می خواهید اطلاعات مورد نیازتان را برای آزمودن فرضیات خود جمع آوری کنید از هم متمایزند؛ مانند مطالعات آزمایشی- مطالعات میدانی- مطالعات موردی- مطالعات پیمایشی- مطالعات اسنادی یا کتابخانه ای و ... . اگر در مورد هرکدام دنبال شناختهای بیشتری هستید باید به مطالب مربوطه مراجعه کنید.
در مثال فوق ما از روش پیمایش استفاده می کنیم که از روشهای رایج در مطالعات اجتماعی می باشد؛ یعنی بر آنیم که اطلاعات مورد نیاز خود را از خود افراد مورد مطالعه بدست بیاوریم و نه کتابها و اسناد و مدارک پیشین؛ بدیهی است که هر روش تحقیقی اصول خاص خود را دارد و ما در ادامه مناسب با روش انتخابی خویش پیش خواهیم رفت. پس در پاسخ به این سوال می نویسیم:
/// روش تحقیق: پیمایش ///

12- از چه کسانی می خواهید این اطلاعات را بدست بیاورید؟
پاسخ، "جامعة آماری" شما را مشخص خواهد کرد؛ یعنی تمام کسانی که به نوعی با مسئلة مورد توجه شما در ارتباط هستند. در مثال فوق جامعة آماری ما می توانند تمام کارگران و کارمندانی باشند که در سازمانها و ادارات مشغول بکار هستند. پس می نویسیم:
/// جامعة آماری تحقیق: کارکنان شاغل در مراکز ///

13- چگونه می خواهید این اطلاعات را فراهم سازید؟
پاسخ "ابزار گردآوری اطلاعات" شما را مشخص خواهد ساخت. بسته به روش تحقیق ابزار لازم انتخاب می شود؛ در روش پیمایش شما می توانید از طریق انواع مصاحبه یا مکاتبه به اطلاعات لازم دست یابید. در موضوع انتخابی ابزار گردآوری اطلاعات ما "پرسشنامه" خواهد بود؛ یعنی مجموعه ای از سوالات را در برگه ای گردآورده و از افراد مورد مطالعه خواهیم خواست که به آنها پاسخ دهند. پس یاداشت می کنیم: /// ابزار گردآوری اطلاعات: پرسشنامه ///

14- آیا برآنید تمام افراد جامعة آماری خود را مورد مطالعه قرار دهید یا فقط بخشی از آن را؟
طبیعی است که فقط بخشی از آنرا مطالعه خواهید کرد چه کمتر پژوهشگری پیدا می شود که توان یا زمان یا امکان مطالعة تمام افراد جامعة آماریش را داشته باشد (کل شماری) اینکار اگرچه غیرممکن نیست اما روال معمول در مطالعات علمی و پژوهشی اینست که تنها بخشی از جامعه مطالعه شده و نتایج آن به کل جامعه تعمیم داده می شود و این کار بر اساس اصول و ضوابط مشخصی انجام می شود که حتماً باید از آن آگاه باشید و گرنه تعمیم شما معتبر نخواهد بود و شما باید لاجرم با تمام زحماتی که دارد به کل شماری جامعة آماری تان روی برگردانید.
با این توضیحات شما اکنون به مرحلة "نمونه گیری" رسیده اید و "نمونة آماری" خود را باید معین کنید یعنی باید بخشی از جامعة آماری خود را بعنوان نمونه انتخاب کنید و به مطالعة آن بپردازید. در مثال فوق ما بعنوان نمونه کارکنان یک بیمارستان را انتخاب می کنیم.
/// نمونة آماری: کارکنان یکی بیمارستان ///

15- روش و حجم نمونه گیری شما چه خواهد بود؟
در مثال فوق ممکنست ما باز نتوانیم یا امکان و مجال آنرا نداشته باشیم که تمام کارکنان یک بیمارستان را که ممکنست بیش از هزار نفر پرسنل داشته باشد مورد بررسی قرار دهیم؛ در اینصورت بر اساس روشهای معینی نمونه های خود را انتخاب می کنیم تا ایراد و خللی در تعمیم نتایج بدست آمده نداشته باشیم.
مثلاً "روش نمونه گیری" ما در موضوع انتخابی، نمونه گیری مطبّق خواهد بود؛ یعنی ابتدا با کسب اطلاعاتی جامع از کارکنان بیمارستان به کمک فرمولهای مشخصی "حجم نمونه" را تعین کرده در مرحلة بعدی کارکنان را در طبقاتی مشخص دسته بندی کرده و به تناسب از هر طبقه افرادی را برای مطالعه انتخاب خواهیم کرد. پس این بند را نیز اینگونه یادداشت کنید:
/// روش نمونه گیری: نمونه گیری مطبّق ///

16- کی و کجا می خواهید این مطالعه را انجام دهید؟
"مکان و زمان انجام پژوهش" شما به این پاسخ بستگی دارد. اکنون که طرح پژوهش شما تقریباً روشن شده است دیگر باید بعد عملیاتی آن را آغاز کنید. برای اینکار شما باید محل انجام پژوهش را مشخص سازید و بعد محدودة زمانی مطالعه را نیز تعیین کنید. فرض کنیم مکان و زمان انجام پژوهش ما در یکی از بیمارستانهای تبریز در سال 1390 باشد؛ پس می نویسیم:
/// مکان و زمان انجام تحقیق: تبریز - 1389 ///

17- با اطلاعات گردآوری شده چه خواهید کرد؟
با این سوال وارد فاز چهارم تحقیق خود می شود یعنی "مرحلة تجزیه و تحلیل" داده هایتان! بدیهی است که اطلاعات جمع آوری شده، انبوهی از داده های خام می باشند که نیاز به تجزیه و  تحلیل دارند پس شما باید ترتیبی اتخاذ کنید تا بتوانید اطلاعات خام خود را پردازش کنید و در قالب مشخصی درآورید تا برای مراحل و مقاصد بعدی مورد استفاده قرار گیرند. اکنون شما به مرحله ای رسیدید که باید "روش تجزیه و تحلیل" داده هایتان را مشخص کنید.
اگر شما شناخت خوبی از روشهای آماری داشته باشید طبعاً توان آنرا خواهید داشت که روشهای لازم برای تجزیه و تحلیل داده هایتان را هم مشخص کنید. اما اگر در این مورد ضعف دارید- همچنانکه بسیاری دیگر نیز در این ضعف با شما شریک اند، یقین بدانید که انجام هیچ پژوهشی از اتکا و استناد به روشهای آماری بی نیاز نبوده و نخواهد بود و شما هم برای تکمیل کارتان قطعاً به روشهای آماری متوسل خواهید شد پس مطابق بحثهای مقدماتی که باهم مرور کردیم از همان ابتدا به فکر آموختن آنها باشید. در صورت توفیق ما نیز در مجالی دیگر به زبانی گویا به بحث در مورد "آمار در علوم اجتماعی" خواهیم پرداخت تا در این عرصه نیز به یاری خدا دستگیر شما باشیم.
روش تجزیه و تحلیل داده های ما در موضوع انتخابی چنین خواهد بود که در دو بخش به کمک آمار توصیفی و آمار استنباطی به بررسی داده ها خواهیم پرداخت؛ در بخش نخست به تلخیص و تنظیم و توصیف چگونگی توزیع متغیرهایمان خواهیم پرداخت و اینکار را در قالب جداول و نمودارهای مشخصی و به کمک معیارهای پراکندگی و مرکزگرا انجام خواهیم داد و در بخش دوم طی آزمونهای آماری معینی فرضیات تحقیق را مورد آزمون قرار خواهیم داد تا درستی یا نادرستی آنها مشخص گردد و جهت دست یابی به یافته های بیشتر روابط سایر متغیرهایمان را با یکدیگر مورد سنجش قرار خواهیم داد؛ ضمن اینکه همچنانکه پیشتر گفتیم و هدف از هر نمونه گیری هم همینست به تعمیم یافته هایمان به کل جامعة آماری مان خواهیم پرداخت. بر این اساس این بند را چنین تکمیل می کنیم:
/// روش تجزیه و تحلیل داده ها:
آمار توصیفی: ارائة توزیع متغیرها در قالب جداول و نمودارهای مختلف
آمار استنباطی: حسب مورد استفاده از آزمونهای همبستگی پیرسون و اِتا ( Eta )- آزمونهای مقایسه ای T-Test و تحلیل واریانس یک متغیره ( ANOVA )- رگرسیون دو متغیره و چند متغیره- آزمون K-S ///

18- از یافته های آماری خود چه استفاده ای خواهید کرد؟
اینجا دیگر فاز آخر کار تحقیقی شما خواهد بود. در این مرحله شما باید به "بحث و نتیجه گیری" پیرامون یافته هایتان بپردازید و خلاصه و مفید با بیانی رسا در قالب کلماتی واضح و روشن نتایج تحقیقتان را عرضه کنید.

اکنون طراحی طرح شما به پایان رسیده است و همینک برگه ای در دستان شماست که دربرگیرندة اطلاعات کلی از طرح تحقیقی است که می خواهید انجامش دهید. در این برگه عناصر بنیادین تحقیق، مراحلی که باید از آنها بگذرید و ابزارهای لازم برای عبور از هر مرحله مشخص گردیده است.
این برگه بطور قطع به شما این توان را می دهد که با شناخت بهتر و تسلط بیشتر، در مورد طرحتان با هرکسی که می خواهید به گفتگو و تبادل نظر بپردازید و عیب و ایراد احتمالی کارتان را هم رفع کنید. بواقع آرزوی هر استاد راهنمایی اینست که دانشجویش اینچنین آماده و با این سطح از آگاهی و دانش و کوشش نزد او حاضر شود و در مورد کم و کیف کارش توضیح دهد و با گیرایی هرچه بیشتر تأییدات و راهنماییهای لازم را برگیرد و کارش را با قوت هرچه تمامتر شروع کند.
اما این احتمال وجود دارد که شما- بویژه اگر تجربة اولتان باشد، در تهیه و طراحی برخی از بندهای مورد بحث مشکل داشته باشید و یا دچار تردید شوید؛ اشکالی ندارد مهم اینست که می خواهید و برآنید که به این مشکلات فائق آیید و اهمیت و ارزش کارهای تحقیقی در این سطح هم براستی همینست که شما را به ضعفهایتان آگاه سازد تا به جبران آنها بیندیشید. در اینصورت بندهایی را که در آن مشکل ندارید بر روی کاغذ بیاورید همینطور عنوان بندهای مورد ضعف و تردیدتان را نیز بنویسید تا از قلم نیفتند؛ بگذارید جلویشان خالی باشد؛ زانپس بدنبال تهیه و ترمیم این بخش از طرح خود باشید. فایدة این راهنما هم می تواند در همین باشد که تقریباً کلیت طرح را برای شما مشخص می سازد و شما را در فراهم آوردن جزء جزء آن همراهی می کند.
روشن است که برای طراحی طرحی اینچنین و پاسخ مناسب به سوالات آن شما باید اطلاعات زمینه ای لازم را داشته باشید. طبعاً این اطلاعات در طول ترمهای پیشین به شما ارائه شده است و شما اگر درست و حسابی به مطالعه و درک آنها نائل شده باشید در هیچ کجای کار نگرانی خاصی نخواهید داشت.
اما اگر بهر دلیلی نتوانسته اید که به این آمادگی لازم برای طراحی طرح تحقیق و انجام اصولی و روشمند آن دست یابید این را بپذیرید و به گردن بگیرید که زین پس لازمست تلاش مضاعفی داشته باشید آنگاه با اراده و روحیة لازم بمرور کتابهای درسی پیشین و مطالعة منابع جدید همت بگمارید و مطمئن باشید که اگر اندکی ذهنیت و جدیت به خرج بدهید در فاصلة کوتاهی نه تنها به جبران مافات خویش برخواهید آمد بلکه بدلیل پیوستگی ذهنی و ضرورتهای کاربردی حاکم بر کارتان به درک بهتر و والاتری از آن نائل خواهید شد. جامعه شناسی شرقی نیز در این راه تا آنجا که بشود و بتواند به امید خدا یاورتان خواهد بود.

موضوع: روش پژوهش در علوم اجتماعی- روش تحقیق در علوم اجتماعی- راهنمای پایان نامه نویسی در علوم اجتماعی- راهنمای پژوهش در علوم اجتماعی

لینک نظردهی