سکولار، سکولاریسم و سکولاریزاسیون - بخش اول

پریسا نقی‌پور

     واژه سکولار Secular در لغت، به صورت وصفی (و نیز اسمی) به کار می‏رود و در این حالت به دو معنا استعمال می‏‌شود: معنای اول: وصف سکولار به معنای دنیوی و یا مربوط به دنیا و متعلق به دنیا اطلاق می‌‏شود. در این معنا، واژه سکولار، وصف امور زیر قرار می‌‏گیرد:

الف) روحانیون: روحانیون سکولار در مقابل روحانیون «معمولی» یا «دینی» قرار دارند و مراد از آن، روحانیونی هستند که در انزوای راهبانه و یا پارسامنشانه به سر نمی‏برند، بلکه دارای یک زندگی دنیایی و زمینی هستند و به اصطلاح «در این جهان» زندگی می‏کنند. [مقصود این است که این روحانیون در جزئیات زندگی خود، دغدغه رعایت اهداف و ارزشهای دینی را ندارند] به خلاف روحانیون دینی که دارای سلوک روحانی و زندگی پارسامنشانه بوده و به تعهدات دینی ـ صنفی روحانیت پایبند می‏باشند.

ب) اموری که از کلیسا و دین فاصله دارند: در این معنا، امر سکولار به معنای عرفی (civil)، غیرروحانی (Lay) و ناسوتی و گذرا (temporal) به کار می‏رود، و چون در این استعمال، عمدتا از واژه «امر سکولار» جنبۀ سلبی آن اراده می‏گردد، این واژه مفید معانی زیر است: نادینی یا ناکلیسایی (non-ecciestical)، نامذهبی (non-religious) و نامقدس (non-sacred).

ج) ادبیات، تاریخ و هنر: مراد از ادبیات، تاریخ و هنر ـ بویژه هنر موسیقی ـ سکولار، این است که نویسندگان آنها هیچ‏گونه دغدغه دینی نداشته و در صدد خدمت به دین نیستند.

د) آموزش و پرورش: آموزش و پرورش سکولار، آموزش و پرورشی است که دارای محتوا و برنامه‏های غیرمذهبی است.

ه) مدارس و مؤسسات آموزشی: مدارس و مؤسساتی که در مقام ترویج محتوای آموزش و پرورش سکولار به خدمت گرفته می‏شوند مدارس و مؤسسات سکولار نامیده می‌‏شوند.

معنای دوم: وصف سکولار، به معنای «عصر یا دوره طولانی» نیز استعمال می‌‏شود.
تعریف اصطلاحی:
     در مباحث مدرنیته، اصطلاح سکولار به معنای «دنیوی» است؛ و مراد از سکولار، امری است که به صورت کامل از امور سنتی و دینی بریده شده و محدود به دنیای مادی و طبیعی حاضر است. «لاک ابرسول» Luke Ebersol در توضیح معنی اصطلاحی سکولار می‏نویسد: اولاً: در علوم اجتماعی، این اصطلاح در کلی‏ترین کاربرد خود، حاکی از امور دنیوی، مدنی یا غیرمذهبی است که با امور معنوی و روحانی تفاوت دارند، و امر دنیوی آن امری است که به هدفها و رسوم دینی اختصاص نداشته باشد. ثانیا: دنیایی به گونه‏ای به کار برده شده است که فقط در مقابل امر مذهبی قرار نمی‏گیرد.

     در تأیید این کاربرد، «هووارد بکر» Howard Becker می‏نویسد:
«... دنیایی، با نامقدس، کافر، بی‏خدا، بی‏دین، رافضی، بی‏تقدس، بی‏ایمان یا اصطلاحاتی از این دست مترادف نیست، این اصطلاح همه آنها را در بر دارد، اما ... چیزی بسیار بیشتر از آنها را شامل می‏شود». در این مفهوم، دنیایی (سکولار) متضاد با کل معنی مقدّس است؛ یعنی، متضاد با معزّز و منزّه است. بنابراین، فرهنگ، هنگامی دنیایی و سکولار است که پذیرش آن بیشتر مبتنی بر ملاحظات عقلی و سودگرایانه باشد تا بر حرمت و تکریم.(2)

     «هووارد بکر» در توضیح اصطلاح سکولار در کاربردش نسبت به جامعه سکولار می‌‏نویسد:
جامعه مادی (سکولار) یا جامعه عرفی را می‏توان جامعه‏ای دانست که با تمام وسائل، آمادگی تغییر در جهت‏گیری مرسوم در ارزشها را در افراد جامعه پدید می‏آورد، و یا تغییر جهت‏گیری در تعریف ارزشهایی که در آن جامعه ضروری انگاشته می‌‏شود را حاصل می‏کند. با دقت در معانی لغوی و اصطلاحی واژه سکولار، به دست می‏‌آید که این واژه، به معنای دنیوی، زمینی و این جهانی است و می‏تواند صفت فرهنگ، تمدن، جامعه و افراد انسانی قرار گیرد. به عنوان مثال، مقصود از فرهنگ و تمدن سکولار، فرهنگ و تمدنی است که محصول انسان به عنوان یک موجود این جهانی و زمینی است؛ انسانی که خود برآمده از عقل و خردی است که کاملاً بی‏نیاز از وحی و الهام و هر آنچه ورای عقل است، می‌‏باشد.

     فرهنگ و تمدن سکولار به نیازهای نقد و این جهانی انسان توجه دارد و به امور معنوی و اخروی او نظری نمی‏کند. همچنین، سنتها و آداب رایج و متداول، ارزشها و هنجارهای ثابت و پایدار را تکریم و تقدیس نکرده و به آنها ارج نمی‏نهد و در هر شرایطی به نقد و ارزیابی سنتهای دینی و غیردینی و ترک آنها می‏پردازد و با رویی گشاده به استقبال هر آنچه که «نو» است می‌‏رود. از طرف دیگر، بر اساس این فرهنگ، معیار نقد و ارزیابی، فقط عقل بشری، آن هم عقل حسابگر سوداندیش مبتنی بر حس و تجربه است و هیچ معیار دیگری پذیرفته نیست. مصلحت و غایت این فرهنگ، صرفا مصلحت و غایت مادی و دنیوی است.

🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers