پنجرۀ جمعیتی ایران؛ پنجره‌ای باز به بی‌هودگی
حسین شیران

     در جمعیت‌شناسی یک مفهوم مهمی داریم با عنوان "پنجرۀ جمعیتی" که بر پایه ساختار سنی جمعیت تعریف و تعیین می‌شود؛ به این ترتیب که هرگاه نسبت "جمعیت فعال" (کاری) یک کشور (سنین مابین 15 الی 65 سالگی) به جمعیت غیرفعال‌اش (زیر 15 سال و بالای 65 سال) به بیشترین حد خود برسد- به بیانی دیگر هرگاه دوسوم جمعیت یک کشور در سنین فعالیت باشند، می‌گویند آن کشور به مرحلۀ پنجرۀ جمعیتی رسیده است. 

     بر این اساس جمعیت‌شناسان در سیر تکامل جمعیت یک کشور سه مرحلۀ اساسی از هم متمایز می‎سازند: 1. مرحلۀ پیشاپنجره که در آن 30% (یا بیشتر) از جمعیت کشور را افراد زیر 15 سال تشکیل می‌دهند 2. مرحلۀ پنجره که در آن کمتر از 30% جمعیت زیر 15 سال و کمتر از 15% بالای 64 سال هستند و باقی بین سنین 15 الی 65 سالگی قرار دارند و 3. مرحلۀ پساپنجره که 15% یا بیشتر بالای 64 سال و کهن‌سال هستند.

     پنجرۀ جمعیتی در سیر تاریخ جمعیت یک کشور فقط یک‌بار اتفاق می‌افتد و عمر به نسبت کوتاهی در حد چهار دهه دارد. ارزش و اهمیت پنجرۀ جمعیتی در تأمین و تدارک طلایی نیروی کار لازم برای توسعۀ یک کشور است و از این جهت برای هر ملتی یک فرصت و موهبت ویژه تلقی می‌گردد که اگر بهینه و بابرنامه از آن استفاده شود واجد ثمرات مثال‌زدنی خواهد بود و گرنه که هم‌چون ابر بهاری سریع از سر جامعه و جمعیت کشور خواهد گذشت و بعد نه فقط حسرت بی‌بهرگی را به دل خواهد گذاشت بلکه جامعۀ توسعه‌نیافته را با مسألۀ خطیری چون فقدان نیروی کار لازم از یک‌سو و خیل جمعیت پیر و ناتوان محتاج مراقبت از سوی دیگر روبرو خواهد ساخت.

     طبق سرشماری سال 1395 حدود 70% جمعیت ایران همینک در محدودۀ سنی 15 الی 65 سالگی قرار دارند و از این نظر با این حجم از جمعیت فعال ایران اکنون در فاز پنجرۀ جمعیتی قرار دارد؛ این پنجره عملاً از سال 1385 باز شده و تا سال 1425 باز خواهد ماند و بعد از آن با گذار تدریجی جمعیت به سنین کهن‌سالی بسته خواهد شد. بسیاری از کشورها در آمریکای لاتین و جنوب شرقی آسیا به‌خوبی از این فرصت و موهبت جمعیتی استفاده کرده و خود را توسعه داده و باز می‌دهند و ما 15 سال از این فرصت گذشته و تنها 25 سال دیگر مهلت داریم و امیدواریم که بتوانیم از آن به‌نحو احسن استفاده کنیم.

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers