نگاهی به گئورگ زیمل - بخش دوم

جواد شکری

     در قسمت دوم درباره "گئورگ زیمل" جامعه شناس و فیلسوف آلمانی، نگاهی خواهیم داشت به  نقش او در جامعه شناسی و آثار و آرای مطرح شده از سوی او. در این نوشتار از تاثیر او بر جامعه شناسی آمریکا و آنچه را که او " جامعه شناسی صوری " (Formal Sociology) می نامید سخن خواهیم گفت.

زیمل و مکتب شیکاگو (Chicago School)

     "زیمل" در تحول نظریه ی جامعه شناختی امریکا تاثیر عمیقی گذاشت. در حالی که "مارکس" و "وبر" سال ها عموما نادیده گرفته شده بودند. دیگر آنکه کار زیمل به تحول یکی از نخستین کانون های جامعه شناسی آمریکا ـدانشگاه شیکاگو ـ و نظریه ی عمده آن، کنش متقابل نمادین، کمک کرد ( ریتزر،1374،ص39). مکتب شیکاگو(1) و نظریه کنش متقابل نمادین (2) بر جامعه شناسی آمریکا در دهه ی 1920 و اوایل دهه های 1930 حکمفرما شد ( بالمر،1984).فریزبی علت بیشتر نفوذ افکار زیمل بر شیکاگو را اینگونه بیان می کند:افکار زیمل بیشتر برای آن در شیکاگو نفوذ پیدا کرده بود که دو تن از برجسته ترین چهره های نخستین سال های شکلگیری مکتب شیکاگو،" اَلبون اِسمال" و " رابرت پارک " در اواخر سده ی نوزدهم از محضر زیمل در برلین فیض برده بودند.آنها در رساندن افکار زیمل به دانشجویان و هیات علمی شیکاگو، ترجمه ی برخی از آثارش و جلب توجه قشر وسیعی از امریکاییان به زیمل، وسیله ی بسیار موثری بودند.

تاثیر زیمل بر نظریه کنش متقابل نمادین (Social interaction)

     زیمل اساسا شناخت کنش متقابل میان آدمها را یکی از وظایف عمده ی جامعه شناسی می دانست. اما بدون نوعی ابزار مفهومی، بررسی انواع گوناگون کنش های متقابل در زندگی اجتماعی، امکان پذیر نبود. از همین جاست که صورت های کنش متقابل و گونه های کنشگران متقابل پدید می آیند.زیمل احساس می کرد می تواند شمار محدودی از صورت های کنش متقابل را متمایز کند که در انواع گوناگون  زمینه های کنش متقابل را تحلیل کند و بازشناسد.ساختن تعداد محدودی از گونه های کنشگران متقابل نیز می تواند برای تبیین زمینه های گوناگون کنش متقابل سودند افتد.این کار او تاثیر عمیقی بر نظریه ی کنش متقابل نمادین گذاشت (ریتزر،1379،ص39). 

آثار زیمل و تقسیم بندی آن

     کتاب های او بیشتر مجموعه ی مقالات بود.کتاب " فلسفه پول" از آثار مهم زیمل است. اما بیشتر نوشته های او بصورت مقاله است، مقالاتی در باب موضوعات مختلف از قبیل :اجتماعی بودن، سلطه، وفاداری و عشق، تضاد، راز و جامعه ی راز دار، آدم خسیس و ولخرج، ماجراجو، غریبه ( این مقاله او مشهورترین مقاله ی او در باب سنخ خای اجتماعی است). آثاری را در رابطه با مدرنیته دارد مقالاتی مانند: کلان شهر، و مقالاتی در رابطه با گروه های اجتماعی مانند: فقرا، اعیان و ...

     "یان کرایب" مقالات زیمل را چهار گروه تقسیم کرده است. اول آنهایی که درون مایه ی عمده ی آن ها روابط و حفظ روابط در تعامل است ـ جامعه شناسی خرد  او. دوم، آن هایی که با سنخ های اجتماعی که چیزی پر اهمیت را درباره ی کل اجتماعی بیان می کند سرو کار دارند ـ خسیس، صرفه جو، ماجراجو و غیره. سوم، مقالاتی که بیشترین تاثیر را بر جامعه شناسی مدرن داشته و درباره ی تحلیل آن چیزی است که ما امروزه مدرنیته می نامیم.[ کلان شهر، مد و ...]. و در  نهایت بحث او در باب گروه های متفاوت اجتماعی ـ شامل مقالات او درباره ی زنان، تمایلات جنسی و زنانگی.

جامعه شناسی صوری زیمل

     او ان چه را جامعه شناسی صوری" می نامید و از علاقه ی او به " کانت " نشات می گرفت پدید آورد. بررسی درباره ی این کهچگونه ادمیان صورت هایی را بر جهان تجربه تحمیل می کنند، آن را سازمان می دهند و می فهمند. این همان ایده آلیستی است اما نه به آن مفهوم که جهان را محصول اندیشه می داند، ان طور که " هگل " می دانست، بلکه اندیشه را سامان دهنده ی جهان می داند.آن صورت های خاصی که زیمل را علاقه مند می کرد صورت های روابط میان افراد و گروه ها بود ( کرایب،1382،ص 51).

زیمل در مباحث خود سه رویكرد عمده را در جامعه‌شناسی معرفی می‌كند:

1- جامعه‌شناسی عمومی؛ كه با تعلق به سطح میانی، به محصولات فرهنگی- اجتماعی تاریخ انسان می‌پردازد. در این رویكرد، به اموری نظیر گروه، ساختار، تاریخ جوامع و فرهنگ‌ها، توجه خاصی صورت می‌گیرد؛

2-   جامعه‌شناسی فلسفی؛ كه به سطح كلان تعلق دارد و موضوع آن، سرشت و طبیعت نوع بشری است.» ( ریتزر، جورج؛ نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر، محسن ثلاثی، تهران، علمی، 1379، چاپ چهارم، ص147)

3- جامعه‌شناسی صوری؛ كه تعلق به سطح خرد دارد و به تركیب متغیرهای روانی، با صورت‌های تعامل، كه با انواع (types) افراد درگیر در تعامل، سر و كار دارد، می‌پردازد؛ نظیر مبادله، تضاد، رقابت، خسّت، ولخرجی، غریبه و ....

صورت و محتوا در جامعه شناسی صوری

     برای زیمل مهم بود که اجازه ندهد جامعه شناسی پر اهمیت ترین شاخه ی علوم اجتماعی تلقی گردد، و او تمایز میان صورت (form) و محتوا (content) را، که با پیشینه ی کانتی اش همبستگی داشت، به کار گرفت تا تلاش کند ماهیت جامعه شناسی را همچون یک علم مستقل در میان سایر علوم تثبیت کند. « محتوا»ی جامعه شناسی آن جنبه هایی از زندگی انسانی است که افراد را به سمت معاشرت با دیگران می کشاند، یعنی نیازهای ما، سوائق ما، اهداف و مقاصد ما. شکل ها طرقی هستند که به کمک آنها این روابط را ترکیب کرده هستی هایی اجتماعی بنا می کنیم که فراتر از افرادی هستند که آنها را ایجاد می کنند (کرایب،1382،ص113و114). به عبارت دیگر، منظور از محتوا در جامعه‌شناسی صوری زیمل، جنبه‌هایی از زندگی انسانی است كه افراد را به سمت معاشرت با دیگران می‌كشاند؛ نظیر سوائق، اهداف و نیّات كنش‌گران. صورت‌ها نیز، آن الگوهایی هستند، كه محتویات اجتماعی در قالب آن‌ها نمود و بروز می‌یابند.

پی‌نوشت:

(1). مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو (Chicago School) مجموعه‌ای از تلاش‌های نظری و جامعه‌شناختی گروهی از جامعه‌شناسان دانشگاه شیکاگو در فاصلهٔ بین دو جنگ جهانی است که یکی از مهمترین شاخه‌های جامعه‌شناسی آمریکا را شکل داد. پیش از آن گروه جامعه‌شناسی دانشگاه شیکاگو در سال ۱۸۹۲ توسط اَلبیون اسمال پایه‌گذاری شد و چهره‌هایی مهم این مکتب عبارت از ویلیام تامِس، رابرت پارک، چارلز هورتن کولی و جورج هربرت مید و هربرت بلومر بودند.

(2). نظریه كنش متقابل نمادین (Social interaction ) نظریه‌ای است كه بر اهمیت ارتباطات نمادین یعنی ژست‌ها و مهمتر از همه زبان در رشد فرد، گروه و جامعه تأكید می‌كند.

 http://orientalsociology.blogfa.com/post/174/گئورگ-زیمل-(-2-)

پایان بخش دوم

🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers