موقعیت فراز، موقعیت فرود - بخش هفتم

حسین شیران

     «قاره‌های آگاهی» ما انسان‌ها پر از ساز‌ه‌های خرد و کلانی هستند که هر کدام در طول سالیان دراز به شکل و شمایلی مختلف پدید آمده‌اند و به شکل و شمایلی مختلف هم، پهنة پهناور این قاره‌ها را پرکرده‌اند! در زندگی اجتماعی ما انسان‌ها این سازه‌ها از اهمیتی حیاتی برخوردارند تا بدان حد که اگر بگوییم جریان زندگی اجتماعی، چه از نقطه‌نظر جمعی و چه از نقطه‌نظر فردی، جز به یاری این سازه‌ها ممکن و میسر نمی‌گردد پربی‌راه نگفته‌ایم!

     لازمة زیستن در هر اجتماع و فراتر از آن هر جامعه‌ای، فراگرفتن یک سری آموزه‌هایی‌ست که ما در «جامعه شناسی» از آنها تحت عنوان «حقایق جامعوی» (Societal Truths) یاد می‌کنیم؛ منظور از «حقایق جامعویِ» هر جامعه‌ای، راستی‌ها و درستی‌های مورد قبول آن جامعه است که عموماً هم در دو دسته درنظرگرفته می‌شوند: الف- هنجارهای جامعوی (Societal Norms) و ب- ارزش‌های جامعوی (Societal Values)؛ هنجارهای جامعوی هم خود به سه دسته تقسیم می‌شوند: الف- آداب و رسوم (Folkways) ب- عرف (Mores) و ۳- قوانین (Laws).

     این سه دسته هنجارها در کنار ارزش‌ها (در مجموع حقایق جامعوی) همه آموختنی هستند و هر جامعه‌ای به حکم اینکه سابق بر افرادی که در آن متولد می‌شوند وجود دارد برای حفظ نظم و انضباط و انسجام خود در مرحلة اول تمام تلاش خود را صرف این می‌دارد که از همان آغاز بنحو احسن همة‌ این آموزه‌ها (حقایق جامعوی: راستی‌ها و درستی‌های مورد قبول جامعه) را در قالب سازه‌های خرد و کلانی که گفتیم در ذهن اعضایش «نهادینه» سازد تا به این ترتیب از این «موهبت» برخوردار گردد که آنها را برای مدت‌های مدید و گاه «برای همیشه» (بخصوص در جوامع سنتی) تحت اختیار و کنترل خود در‌آورد.

     این مهم، خود همانطور که مستحضرید طی فرآیند «یادگیری اجتماعی» صورت می‌پذیرد که نظر به نوع نگاهی که اکنون به این مسأله داریم بهتر است بگوییم «یاددهی اجتماعی»؛ طی این فرآیند اگر که بنحو صحیح و اصولی صورت پذیرد، ساختار ذهنی افراد عملاً آن‌گونه که جامعه می‌خواهد آراسته و پیراسته می‌گردد و بعد آنها خواه‌ناخواه، آگاه یا ناآگاه، آن‌گونه که جامعه مدّنظر دارد «پندار» می‌کنند و آنگونه که جامعه انتظار دارد «گفتار» و «کردار» می‌ورزند! و به این ترتیب تقریباً تمام حیات «جامعوی» و «اجتماعی» و حتی «فردی» افراد جامعه عموماً و خصوصاً در چارچوب این سازه‌ها یا آموزه‌ها یا حقایق جامعه (هنجارها و ارزش‌ها) تحت کنترل جامعه درمی‌آید!

     این فرآیند بنوعی به «نصب سیستم عامل» یا نوعاً همان «نصب ویندوز» در رایانه می‌ماند (و البته بسی بیش از آن و پیشرفته‌تر از آن)! همان‌طور که شما با نصب ویندوز در رایانة‌تان، خواه‌ناخواه، تمام فعالیت‌های آن را تنها و تنها تحت این سیستم و بسی برنامه‌های سازگار با آن درمی‌آورید جامعه هم طی فرآیند «یاددهی اجتماعی» یک چنین کاری را با اذهان اعضای خود انجام می‌دهد! ...

     در هر حال کم و بیش به این قرار است که «سازه‌های ذهنی» ما تحت شرایط متفاوت در زندگی اجتماعی به اشکال مختلف در بستر ذهن ما شکل می‌گیرند و بسته به نوع و مقرّ و موقعیت‌شان در صفحات مختلف ذهن‌مان متفرق و متمرکز می‌شوند و بتدریج «قاره‌های آگاهی» ما را تشکیل می‌دهند! اما آیا هر آنچه بدین‌طریق در ساحت اذهان ما تلنبار می‌شود همه ساز و سالم و صادق‌اند و برخوردار از حقیقت و حقانیت و یا اینکه ...؟

پایان بخش هفتم

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers