جامعه شناسان ناآرام Unrestfull Sociologists 

بخش پنجم

اگوست کنت Auguste Comte 

حسین شیران

     سال 1844 درکل برای کنت سال متفاوتی بود چرا که آغازگر سالهایی بود که او خود آن را "دومین دورة زندگی" اش می نامید (The Second Career)؛ بعنوان نخستین پیشامد در این سال کنت مقام ممتحنی اش در پلی تکنیک را از دست داد؛ علت این پیشامد جز این نبود که کنت در آخرین جلد از اثر شش جلدی اش "دروس فلسفه اثباتی" (The Course on Positive Philosophy) که در سال 1842 منتشرش کرده بود به مدرسة پلی تکنیک هم انتقاداتی روا داشته بود؛ این مسئله از چشم مسئولان پلی تکنیک بدور نمانده بود و بهر ترتیب مسببات ناراحتی آنها را از او فراهم ساخته بود؛ و بطور مشخص همین ناراحتی ها بود که در آخرسر، کار دست کنت داد و در این سال، مانع تمدید قرارداد او برای سالهای آتی شد. ...
 

     هرچه بود در این سمت که از سال 1836 کنت متصدی آن بود برای نخستین بار در طول زندگی اش به درآمد کافی دست یافته بود و بهر ترتیب در طی این هشت سال خیالش از بابت هزینه های گذران زندگی اش راحت شده بود! اما اخراج او از پلی تکنیک باز ورق را برگرداند و برای چندمین بار او را در طول عمرش با مشکل معیشتی روبرو کرد؛ با اینحال کنت چندان به دردسر نیفتاد چرا که در این برهه مصداق این ضرب المثل ما ایرانیها گشت که " چو ایزد زحکمت ببندد دری/ ز رحمت گشاید در دیگری!" ...
 

     چندی بود که از نشر افکار کنت در فرانسه و اروپا می گذشت و در این مدت او دوستان و پیروان بزرگ و نامداری از این باب بدست آورده بود؛ بخصوص در بریتانیای کبیر که فلسفة اثباتگرای او حتی بیش از آنچه که در خود فرانسه مطرح باشد در آنجا مورد استقبال واقع شده بود؛ هرچه بود در سرزمینی که بیکن (Bacon) ها و هابز (Hobbes) ها و لاک (Locke) ها و هیوم (Hume) ها و بنتام (Bentham) ها در آن زیسته بودند و هنوز میل (Mill) ها و هریسن (Harrison) ها در آن می زیستند و از فضای اندیشة آن چیزی جز تجربه گرایی (Ampiricism) و مادی گرایی (Materialism) و حس گرایی (Sensationalism) و شک گرایی (Scepticism) و سودگرایی (Utilitarianism) استشمام نمی شد طبیعی بود که اثباتگرایی کنت که با تمام توان، پایان دوره های الهی (دین) و مابعدالطبیعی (فلسفه) و آغاز دوران علم و صنعت و نظم و پیشرفت را فریاد می زد میدان گیر شود! ...
 

     و این برای کنت بسیار مغتنم بود که افکارش در سرزمین ثروتمندی چون بریتانیای کبیر مقبول عام و خاص می شد چه از هرچه بگذریم در روزگاری که دیگر داشت به نان شب اش هم محتاج می شد دستهای یاریگر از آنسوی دریای مانش صمیمانه به فریادش رسیدند و او را از قحطی معیشتی پیش آمده نجاتش دادند! یکی از این یاریگرهای بنام، "جان استوارت میل" (John Stuart Mill/1806-1873) بود؛ او از چهارده سالگی کنت را می شناخت؛ دقیقاً از سال 1820 که پدرش او را برای یک سفر یکساله به فرانسه فرستاده بود؛ او که خود نابغه ای بزرگ در عالم فکر و اندیشه بود- بطوریکه از سه سالگی تحت تعلیمات سختگیرانه پدرش آموزش زبان یونانی را آغاز کرده بود و از هفت سالگی خواندن آثار افلاطون را و از هشت سالگی آموزش زبان لاتین را، تا چهارده سالگی اغلب آثار کلاسیک جهان به ایندو زبان را خوانده بود و در هر صورت با وجود کم سن و سالی اش برای خودش صاحبنظری محسوب می شد! ...
 

     او در بازدید از پاریس به ملاقات سن سیمون هم رفت و همانجا بود که با کنت جوان- که سه سالی می شد منشی سن سیمون بود و نوشتن را هم آغاز کرده بود، آشنا شد؛ از آن تاریخ به بعد او نوشته های کنت را هم زیر نظر داشت و با هر اثری که از کنت منتشر می شد بیشتر به سمت او کشیده می شد؛ تا آنجا که با انتشار نخستین جلدهای "دروس فلسفه اثباتی" بالاخره طاقت میل طاق شد و از فرط علاقه و ارادتی که به کنت پیدا کرده بود دست به قلم برد و طی نامه ای محبت آمیز خالصانه خود را مرید و پیرو او قلمداد کرد! ...
 

     دوستی و نزدیکی میان آنها رسماً از سال 1841 آغاز شد و در سال 1844 که کنت از پلی تکنیک اخراج شد میل بقدری مشتاق و مدهوش فلسفة اثباتگرای کنت و شیفتة خود او بود که او را در این شرایط ناگوار تنهایش نگذارد! بنابراین بلافاصله با درک وضعیت کنت بی دریغ و بی منت دست حمایت گرش را از آنسوی دریا بر شانه های او گذاشت تا بی دغدغة هزینه های زندگی، به توسعة افکارش بپردازد- افکاری که سخت مورد توجه او بود و او را در توسعه و تکمیل افکاری که خود در ذهن داشت یاری می کرد! اما بهر نحو این نزدیکی و دوستی و این حمایت مادی و معنوی چندان هم بطول نینجامید و در نهایت در سال 1846 با قطع رابطة ایندو اندیشمند به پایان خود رسید!

ادامه دارد ...

🆔 @Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers (OST)