حقايق اجتماعي و وقايع اجتماعي Social Realities And Social Truths 

حسین شیران

بخش دوم

     در نوشتار "حقيقت اجتماعي و واقعيت اجتماعي (1)" در بيان وجه تمايز بين ايندو مفهوم در حوزه ي جامعه شناسي، چنين آمد که حقايق اجتماعي بيانگر راستي ها و درستي هاي مورد قبول جامعه هستند و در قالب ارزشها و آداب و رسوم و قوانين اجتماعي چارچوبي براي رفتار افراد جامعه بشمار مي روند و وقايع اجتماعي هم صرفنظر از درستي يا نادرستي شان به تمام آنچه که در متن جامعه رخ مي دهد اطلاق مي شود.
حال اين سوال مطرح است که حقايق اجتماعي تا چه حد مورد پذيرش افراد جامعه قرار مي گيرند و ديگر اينکه افراد تا چه حد بر اساس حقايق اجتماعي جامعه يشان عمل مي کنند؟ سوال نخست به عموميت حقايق اجتماعي توجه دارد و سوال ديگر به مرجعيت آنها.
در پاسخ تئوريک به اين سوال ناچار بايد وضعيت مفروض افراد جامعه را در رابطه با اين مسئله مشخص کنيم که از چهار وضعيت کلي زير خارج نمي باشد:
الف- آنها که حقايق اجتماعي را مي پذيرند و بر اساس آن عمل مي کنند.
ب- آنها که حقايق اجتماعي را مي پذيرند اما بنوعي ديگر عمل مي کنند.
ج- آنها که حقايق اجتماعي را نمي پذيرند اما بر اساس آن رفتار خود را تنظيم مي کنند.
د- آنها که حقايق اجتماعي را نمي پذيرند و بر اساس آنهم عمل نمي کنند.
گروه نخست را که ميزان انطباق و سازگاري رفتارشان با حقايق اجتماعي جامعه بالاست مي توان "اصحاب وفاق" ناميد.
گروه دوم را که حقايق اجتماعي را مي پذيرند اما در حيطه ي عمل شيوه هاي ديگري را نيز در پيش مي گيرند و در واقع برخلاف اعتقادشان، خود را محدود به حقايق اجتماعي نمي کنند مي توان "اصحاب نقاب" ناميد.
گروه سوم که اعتقادي به حقايق موجود ندارند و يا حداقل با برخي از عناصر آن مشکل دارند اما مصلحتاً و موقتاً اعمال و رفتار خود را با آنها تنظيم مي کنند همان "اصحاب نفاق" هستند.
و گروه چهارم را که نه در نظر و نه در عمل اعتقادي به حقايق موجود ندارند و به هر دليل از آنها دوري مي گزينند مي توان تحت عنوان " اصحاب فراق" در نظر گرفت.
پس بطور خلاصه مي توان چنين در نظر گرفت که اصحاب وفاق، هم پندار و هم کردارشان با حقايق اجتماعي جامعه سازگار است. اصحاب نقاب، پندارشان با حقايق اجتماعي موافق است اما کردارشان سازگار نيست. اصحاب نفاق، پندارشان با حقايق اجتماعي سازگار نيست اما کردارشان منطبق با آنهاست و بالاخره اصحاب فراق، نه پندار و نه کردارشان هيچکدام با حقايق اجتماعي جامعه مطابقت ندارد و باصطلاح از هردو بعد با حقايق موجود بيگانه اند. در جدول زير همين موضوع را به بياني ديگر ملاحظه مي کنيم:

                          * وضعيت واقعي افراد جامعه در مواجهه با حقايق اجتماعي
                       انطباق پندار با حقايق                               انطباق کردار با حقايق
اصحاب وفاق                    +                                                        +
اصحاب نقاب                    +                                                         -
اصحاب نفاق                    -                                                         +
اصحاب فراق                    -                                                          -

اما بايد دانست که اين جدول، واقعيت مواجهه ي افراد جامعه با حقايق اجتماعي را نشان مي دهد وگرنه مطابق آنچه که خود افراد جامعه اظهار مي دارند اکثريت قريب به اتفاقشان هيچ مشکلي با حقايق اجتماعي موجود ندارند و در عمل هم از پيروان پروپاقرص آن مي باشند. بنابراين اگر بخواهيم بر اساس اين اظهارات وضعيت گروهها را مشخص کنيم بايد جدول فوق را بدين شکل تغيير دهيم:

                                 * وضعيت ظاهري افراد جامعه در مواجهه با حقايق اجتماعي
                               انطباق پندار با حقايق                            انطباق کردار با حقايق
اصحاب وفاق                          +                                                     +
اصحاب نقاب                          +                                                     +
اصحاب نفاق                          +                                                     +
اصحاب فراق                          -                                                      -

بدين ترتيب همچنانکه مشاهده مي کنيم در ظاهر امر برخلاف گروه آخر که به هر شکل از نظام اجتماعي موجود و حقايق مورد استناد آن همچنان دوري مي گزينند، سه گروه اول چه با تظاهر و چه بي تظاهر خود را تابع حقايق و شرايط نظام اجتماعي موجود نشان مي دهند فلذا مي بينيم که در هر جامعه اي، نظام اجتماعي حاکم هميشه افراد زيادي را پيرامون خود درمي يابد.
اما در بازگشت به واقعيت امر، در ميان چهار گروه فوق، مي بينيم که گروههاي اول و چهارم يعني اصحاب وفاق و اصحاب فراق، باصطلاح بدليل يکي بودن قول و فعلشان، موضعشان در برابر نظام اجتماعي حاکم مشخص و روشن است و مطالعه ي جامعه شناختي آنها هم دشوار نيست چرا که در دو سر طيف هيچکدام ابعاد واقعيت اجتماعي شان بر ديگران پنهان نيست و پوشيده هم نمي دارند.
اما گروه دوم و سوم يعني اصحاب نقاب و اصحاب نفاق بدليل پوشيده داشتن بعدي از واقعيتهاي اجتماعي شان، هر يک بنوعي تهديدي براي نظام اجتماعي بشمار مي روند و به سبب تظاهر در پندار يا کردارشان، به آساني هم به مطالعات واقع بينانه ي جامعه شناختي تن نمي دهند از اينرو بواسطه ي وجود ايندو گروه، هميشه بايد از نظر اجتماعي بخشي از جامعه را بعنوان "اعضاء غير مطمئن" در نظر گرفت.
اما براستي کداميک از ايندو گروه غير مطمئن که کم و بيش در هر جامعه اي پيدا مي شوند، مي تواند براي نظام اجتماعي جدي تر و مسئله سازتر باشد؟ آنها که کردارشان غير حقيقي است يا آنها که پندارشان غير حقيقي است؟ آنها که در بعد عقيدتي تظاهر مي کنند يا آنها که در بعد عملي تظاهر مي کنند؟ کداميک؟

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers