دزدان سرزمین یا سرزمین دزدان؟

حسین شیران

بخش هشتم

     در بخش پیش، اگر که به خاطر داشته باشید، در پاسخ به پرسش «دزدی چیست؟» به شرح معنا و مفهوم دزدی از نقطه نظر «عرف» و «قانون» پرداختیم و در نهایت امر گفتیم که این تعریف ها و این طرز تلقی ها اگر هم از این نقطه نظرات- حالا به هر دلیل و به هر شکلی که هست، بسنده بوده و هستند مشخصاً از نقطه نظر جامعه شناسی بسی جای بحث و گفتگو دارند، چرا که در مقایسه با آنچه که در واقع امر در بستر جامعه رخ می دهد دایرۀ مفهومی و مصداقی بسیار تنگی را برای مقولۀ دزدی ترسیم می نمایند. این کم و بیش صورت کلی آن مسئله ایست که در آن بخش مطرح کردیم به این قرار که در این بخش پیگیر آن باشیم.
 

     اکنون فرصت آنست که به این قرار عمل کنیم و مباحث خود را در این خصوص دنبال کنیم. ابتدا بگذارید اهمیت و نیز هدف از طرح این مسئله را بطور مشخص باز بگوییم؛ اهمیت طرح این مسئله خود در مسئله ساز بودن آنست، اگر که ما دزدی را تنها به آنچه که عرف یا قانون تصریح می دارد محدود سازیم خود به دست خویش بخش اعظمی از اعمال و رفتارهای جامعوی مان را که «سیرتاً» دزدی هستند تنها به حکم اینکه «صورتاً» بنحو دیگری رقم می خورند از دایرۀ شمول نظر بیرون می نهیم و اینگونه، به باور من، به نوعی با صدای بلند به این دسته از اعمال «آزادباش» می گوییم و آنها را عملاً با کمترین گیروبندی در بستر جامعه رها می سازیم و از این طریق تحققاً جامعه را در ابعاد مختلف درگیر مسائل گوناگون می سازیم. ...
 

     با این توصیف هدف از طرح این مسئله هم کم و بیش نمایان می گردد؛ اگر اینگونه و از این طریق است که اینهمه مسئله در جامعه موج می زند پس بر ماست که بالضروره در تعریف و معنا و مفهوم دزدی به عنوان یک پدیدۀ جامعوی تجدید نظر کنیم و با تمام توان حقیقت این امر را در گوش جامعه فریاد بزنیم! بر این اساس هدف از طرح این بحث در وهلۀ اول یک تذکر جامعه شناسانه است در خصوص نابسنده بوده تعریف عرفی و قانونی ما از مقولۀ دزدی در مواجهه با آنچه در واقع امر در جامعه رخ می دهد، و در وهلۀ دوم شرح دیدگاه جامعه شناسی در ارتباط با این پدیده و ترسیم دایرۀ مفهومی آن بدان قرار که از عهدۀ تبیین کلیت این امر برآید.
 

     در این راستا لاجرم نخست باید گفت که از چه جهاتی تعاریف عرف و قانون از نقطه نظر جامعه شناسی نابسنده می باشند و بعد آن تعریف یا آن طرز تلقی جامعوی که جامعه شناسی فکر می کند باید جایگزین این تعاریف گردد چیست؛ در شرح نابسنده بودن، مشخصاً به تعریف قانون از دزدی یعنی «ربودن مال دیگری بطور پنهانی» استناد می کنیم که هم صورتی ثابت و مصوّب دارد و هم اینکه در نهایت امر خود انتزاعی از آنچه در عالم عرف مطرح است است. از این نقطه نظر همانطور که قبلاً هم به آن اشاره کردیم، اصولاً زمانی می توان از دزدی سخن گفت که اولاً پای مال و اموالی در میان باشد (بطور مشخص در عالم حقوق از دزدی تحت عنوان «جرم علیه اموال» یاد می شود)، و بعد این مال صاحبی داشته باشد، و بعد فرد دیگری بدون اجازه و رضایت و آگاهی صاحبمال آن مال را تصاحب کرده باشد، و صاحبمال شخصاً شکایتی داشته باشد و نهایت اینکه این شکایت از سوی محکمه تأیید شده باشد. ...
 

     پس اگر که هیچ پای مال و اموالی در میان نباشد، یا باشد اما صاحبی نداشته باشد، یا صاحب هم داشته باشد اما جابجا نشده باشد، یا جابجا شده باشد اما صاحب مال شکایتی نداشته باشد یا حتی شکایت هم داشته باشد اما توان اثبات آن را نداشته باشد در کل از این نظر می توان گفت که یا هیچ جرمی صورت نگرفته است و یا مبتنی بر شواهد موجود وقوع جرم فعلاً قابل اثبات نیست. ... کم و بیش این آن روال معین و مشخصی است که در عالم قانون و قضا مطرح است و چون روند و رسالتی جز این مطرح نیست در کلیت امر می توان گفت که ایرادی هم بر آن وارد نیست؛ اما از نقطه نظر جامعه شناسی بحث پیرامون پدیدۀ دزدی تنها در این روال و روند خلاصه نمی شود، بیش و پیش از هر چیزی به این دلیل مهم که بعنوان یک واقعیت جامعوی، دزدی در جامعه تنها در «ربودن مال دیگری بطور پنهانی» خلاصه نمی شود بلکه به لطف مهارت بی نظیر ایرانیان آنسان به شکل و شیوه های متنوعی رخ می دهد که نه عرف نه قانون که باد هم به پای گردش نمی رسد!
 

     از این رو یک جامعه شناس که وظیفه و رسالتش جز رصد کردن مسائل ریز و درشت جامعه نیست هرگز نمی تواند در ارتباط با پدیده ای به این تنوع و گستردگی تنها به نص صریح  قانون یعنی «ربودن مال دیگری بطور پنهانی» اکتفا کند در حالیکه می داند و می بیند این قانون و کلاً این طرز تلقی از چند جهت از مشمولیت لازم برخوردار نیست:
 

     نخست اینکه دزدی را تنها در ارتباط با مال و اموال مطرح می سازد در حالیکه آنگونه که در واقع امر در جامعه رخ می دهد این فعل تحققاً طیف وسیعی از محمول ها و موضوعات دیگر را هم در برمی گیرد! از این جهت به باور من محدود کردن دزدی تنها به مال و اموال و یا کلاً مادیات به خلاصه کردن انسان به پوست و گوشت و استخوان می ماند و یا خلاصه کردن آسمان بی کران در همان ابرهای تیره و تاری که در نزدیکترین نقطه از زمین به چشم می خورند! ...
 

     و بعد اینکه این قانون ملاک دزدی را تنها جابجا شدن مال می داند و بر این اساس تنها زمانی وقوع امر دزدی را مسلم می دارد که مال مورد ادعا سر جای مقررش نبوده نباشد؛ و دقیقاً با این طرز تلقی است که موضوع دزدی که به مال و اموال محدود شده بود مرتبه ای دیگر محدودتر می شود و در نهایت تنها در مال و اموال «منقول» خلاصه می شود، چه دیگر از این نقطه نظر نقل و انتقال اموال «غیرمنقول» اساساً قابل تصور نیست! ... اما جامعه شناسی مضاف بر این ملاک و این نقطه نظر با توجه به نوع نگرشی که در این خصوص دارد دزدی را حتی در خصوص اموال غیرمنقول هم مطرح می سازد چرا که شتر بر بام می بیند چه بسیار مال و اموالی را که مورد دزدی واقع می شوند بی آنکه هیچ از سرجایشان تکانی خورده باشند!
 

     و بعد اینکه جامعه شناسی تقیّد فعل دزدی به قید "پنهانی" را تحققاً کفایت گر رخدادها نمی داند وقتی که می بیند طیف وسیعی از این دست اعمال در روز روشن و در مقابل دیدگان دیگران و حتی خود صاحبمال رخ می دهند! از این جهت نه فقط "پنهانی بودن" بلکه حتی "دور از نظر و رضا و آگاهی صاحبمال بودن" را همیشه شرط دزدی نمی داند! چه بسیار دزدی هایی که افراد خود می دانند و می بینند که دزدی است اما به ضعف دم نمی زنند یا به اجبار تن بدان می دهند! (به مصادیق این نکات بعدها بطور مفصل اشاره خواهد شد.)
 

     به موارد فوق که مستقیماً از مفاد قانون برمی آیند می توان موارد دیگری هم افزود مثلاً اینکه از نقطه نظر جامعه شناسی بحث پیرامون مسئلۀ دزدی هرگز به طرح شکایت از جانب صاحبمال منوط نیست، یعنی چنین نیست که جامعه شناسی تنها زمانی به این مسئله رو کند که صاحبمال آشکارا ربوده شدن مالش را رو کرده باشد! اولاً چه بسیار اموالی که برده می شوند بی آنکه صاحب مشخصی داشته باشند و چه بسیار صاحبانی که اموالشان برده می شود بی آنکه هیچ شکایتی داشته باشند و این در حالیست که تحققاً دزدی در هر دو حال به عنوان یک واقعیت جامعوی رخ داده است و خود این نفس عمل است که بعنوان یک واقعیت جامعوی مورد توجه و استناد جامعه شناسی قرار می گیرد یا باید که قرار بگیرد حال می خواهد مال صاحب و یا صاحبِ مال شکایتی داشته باشد یا نداشته باشد!

پایان بخش هشتم

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers