جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران

بخش دوم

دورۀ پیش از انقلاب: ریشه‌ها و نهادینه‌سازی‌ها

     علوم اجتماعی ایران، از جمله جامعه شناسی، با توسعۀ تاریخی کشور به مثابۀ یک دولت-ملت مدرن پیوند دارد. ارزیابی ایده‌های غربی برای درک ماهیت در حال توسعۀ این کشور منجر به مطالبات زیادی جهت تأسیس مؤسسات آموزشی مدرن گردید. در دهۀ 1930(1309 شمسی) ایران با ایجاد یک دولت متمرکز و توسعۀ یک زیرساخت اداری فرآیند مدرنیزاسیون را آغاز کرد. پس از اعمال مدل‌های غربی مورد نظر، این مدرنیزاسیون مستلزم برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و تحقیقات اجتماعی یعنی گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌های جمعیت شناختی بود همان‌طورکه در غرب انجام می‌شد؛ و این آغازی بود برای علم جامعه شناسی در ایران.

     جامعه شناسی، به عنوان یک رشتۀ رسمی در ایران، در سال 1946 (1325 شمسی) زمانی که یک دوره درس جامعه شناسی آموزش و پرورش در یکی از دانشکده‌های تهران ارائه گردید آغاز شد. غلامحسین صدیقی، که پدر جامعه شناسی ایران در نظر گرفته می‌شود، اولین کتاب درسی جامعه شناسی را نوشت و تحلیل‌های جامعه‌شناختی خود را در قالب درس "اجتماعیات در ادبیات فارسی" خود ارائه داد. ایده‌های جامعه‌شناختی بعدی در برنامۀ درسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی در اکثر دانشگاه‌ها گنجانده شد. در سال 1958 (1337 شمسی)، "مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی" بنیان‌گذاری شد و پس از آن "دانشکدۀ علوم اجتماعی" در دانشگاه تهران تأسیس شد. 

     در دانشکدۀ علوم اجتماعی دوره‌های جامعه شناسی در مقطع کارشناسی ارائه گردید. در طول دهۀ 1960 (1340 شمسی)، گروه‌های جامعه شناسی بطور گسترده‌ای در کشور توسعه یافتند و تا سال 1978 (1357 شمسی) ، اکثر دانشگاه‌های کشور دارای یک گروه جامعه شناسی بودند (مهدی و لهسایی‌زاده، 1992). تا اواسط دهۀ 1960 برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها بر اساس نظام فرانسوی بود و بعد به نظام آمریکایی که توسط ایرانیان فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های کشورهای خارجی تدریس می‌شد تغییر کرد. بعدها که دانشجویان به تحصیل در داخل کشور روی آوردند جامعه شناسان ایرانی آموزش‌دیده جذب گروه‌های جدید در دانشگاه‌های کشور شدند و بر این اساس، بتدریج دوره‌های درسی بیشتری در مورد تاریخ ایران، جغرافیای انسانی، جمعیت‌شناسی، انسان‌شناسی فرهنگی و اجتماعی نیز ارائه شدند.

🆔 @Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers (OST)