🌓 جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، دین و نفوذ غرب
✍️ نوشته: علی اکبر مهدی
🔄 ترجمه: حسین شیران
بخش هشتم
.
⏺ احیای علوم اجتماعی در دهۀ دوم انقلاب
پایان جنگ ایران و عراق، مرگ آیت‌الله خمینی، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، گسترش جنبشهای دموکراتیک در جهان در حال توسعه و انتخاب علی اکبر رفسنجانی به ریاست جمهوری در سال 1989 [1368]، زمینه را برای جهت‌گیری جدید در رویه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی در کشور فراهم ساخت. دولت رفسنجانی با تشخیص افراطی بودن اقدامات انقلابی، نزدیک شدن به غرب را کلید زد، سرمایه‌گذاری خارجی را تشویق کرد، خصوصی‌سازی اقتصاد و تعدیل ساختاری را شروع کرد، فناوری غربی را وارد کرد، برخی محدودیت‌های اجتماعی و فرهنگی اعمال شده در اماکن عمومی را حذف کرد، بازگشت ایرانیان تحصیل کرده و ثروتمند را از خارج تسهیل کرد، به محیط‌های آموزشی آزادی داد و برخی برنامه‌های رها شده را دوباره برقرار کرد.
گذار از اقتصاد جنگی به دوران بازسازی و توسعۀ اقتصادی مستلزم جذب سرمایۀ خارجی از آژانس‌های بین‌المللی بود. پیش‌شرط این آژانس‌ها برای اعطای وام به جمهوری اسلامی ایران، آزادسازی دولت و برکناری برخی از وزرای تندور و نمایندگان بانفوذ در مجلس بود. این تحولات پیامدهای مثبتی برای نظام آموزشی ایران به همراه داشت و منجر به احیای گروه‌های علوم اجتماعی و افزایش اهمیت جامعه‌شناسی در حوزۀ عمومی بواسطۀ برخی از مداخلات گردید.
نخستین مورد از مداخلات در راستای احیای گروه‌های علوم اجتماعی و افزایش اهمیت جامعه‌شناسی در حوزۀ عمومی، تأسیس مرکز مطالعات راهبردی ریاست جمهوری بود که تعدادی از انقلابیون جوان اصلاح‌طلب را به خود جذب کرد تا در مورد جنگ، سیاست‌های انقلابی، امکان‌سنجی تحقق یک جامعۀ بدون طبقۀ اسلامی اتوپیایی، بیگانگی گستردۀ طبقۀ متوسط جدید جامعه با سیاست‌های دولت و اشتیاق برای تغییرات سیاسی مطالعه کنند. این محققان برای یافتن راه حل برای این مسائل، ناگزیر نظریه‌های غربی در باب تغییرات اجتماعی، مردم‌سالاری، جامعه مدنی و مدرنیته را مورد مطالعه قرار دادند.
دوم، گروهی از انقلابیون جوان پیرو ایده‌های دکتر علی شریعتی "ماهنامۀ کیان" را تأسیس کردند. کیان با برچسب خوردن به عنوان یک مجلۀ "چپ نظری" به دژ متفکران اصلاح‌طلب اسلامی مرتبط با دکتر عبدالکریم سروش- عضو روشنفکر مسلمان ضد مارکسیست شورای عالی انقلاب فرهنگی که دیگر یک متفکر مدرنیست شده بود، تبدیل شد. کیان در احیای سنت مدرنیستی تفکر اسلامی و توسعه تفسیرهای جدید از متون و اندیشه‌های دینی - که برخی از آن‌ها با نظرات نخبگان مذهبی سنتی صاحب قدرت مغایرت داشت، موفق بود. اعضای این گروه، مانند عمادالدین باقی، حمیدرضا جلایی‌پور، محسن گودرزی و حسین قاضیان در رشته جامعه‌شناسی مدرک گرفتند و به مداخله در حوزۀ عمومی پرداختند. آن‌ها به آموزش و تحقیق پیرامون مسائلی اجتماعی همچون ماهیت نگرش‌های عمومی در ایران و برخی مسائل از نظر سیاسی حساس مانند حقوق زندانیان روی آوردند.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ شنبه ۱۹ شهریور ۱۴۰۱ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، دین و نفوذ غرب
✍️ نوشته: علی اکبر مهدی
🔄 ترجمه: حسین شیران
بخش هفتم
⏺ انقلاب و اسلامی‌سازی علوم اجتماعی: دهۀ اول
جنگ با عراق و نیاز روحانیون به تحکیم قدرت به سرکوب سیاسی منجر گردید. نظام‌های آموزشی دانشگاه‌ها، بویژه علوم اجتماعی و انسانی که موضوعاتی بسیار هم‌سو با مطالعات دینی را مورد مطالعه داشتند، بالاجبار تحت کنترل قرار گرفتند. از نظر "ستاد انقلاب فرهنگی" علوم اجتماعی ماهیتی استعماری داشت و برای این طراحی شده بود که زیرساخت‌های اخلاقی جامعه‌ی اسلامی را تضعیف کند. این علوم با دین بمثابه‌ی امری وابسته به زمان و مکان برخورد می‌کرد در حالی‌که اسلام یک چارچوب تحلیلی غیرزمانی ارائه می‌داد که قادر بود بر تمام محدودیت های تاریخی غلبه کند.
آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی و بعد نخست‌وزیر محمدعلی رجایی آشکارا سوءظن خود به جامعه شناسی را ابراز نمودند و به این ترتیب این رشته شدیداً تحت فشار ایدئولوژیک برای "اسلامی‌شدن" قرار گرفت تا در هر دو زمینه‌ی برنامه‌های درسی و سطوح فکری "غرب‌زدایی" در آن صورت گردد. علمای علوم اجتماعی به تقدس‌زدایی از معارف دینی و باورهای اسطوره‌ای متهم شدند و بدین سبب مورد آزار و اذیت، از دست دادن شغل و تقبیح عام قرار گرفتند.
دفتر همکاری بین دانشگاه و حوزه [در سال 1361 تشکیل و] عهده‌دار بازنگری در کتب درسی موجود و نوشتن منابع جدید طبق اصول اسلامی گردید و به این ترتیب منابع درسی جدید پیرامون "جامعه شناسی اسلامی" نوشته شدند (به عنوان مثال، صدیقی سروستانی و دیگران، 1984). مجله‌ی متعلق به این دفتر هم مقالاتی در مورد "علوم اسلامی" ، از جمله "روش شناسی اسلامی" برای علوم اجتماعی منتشر کرد (عبدالعلوی، 2003).
در سال 1984 [1363]، دانشگاه‌ها تحت کنترل منصوبین مورد اعتماد حکومت بازگشایی شدند. هفت‌صد عضو هیئت علمی، عمدتاً از علمای علوم اجتماعی، یا اخراج شدند و یا به شرط بهبود رفتار و حضور در کارگاه‌های مذهبی به سر کار بازگشتند. دانشجویانی که با چپ‌ها هم‌دلی داشتند و یا که آشکارا مخالف جمهوری اسلامی بودند اخراج شدند و دانشجویان آینده‌نگر به سبب نجابت اخلاقی و وفاداری به جمهوری اسلامی غربال شده و مورد تأیید قرار گرفتند. رؤسای دانشکده‌ها و رؤسای دپارتمان‌ها همه به دلیل تعلق مذهبی و وفاداری سیاسی، و نه بورسیه‌ی تحصیلی و تجربه‌ی اداری، منصوب شدند. تصمیمات آموزشی در واحدهای اداری تحت نظارت رهبران مذهبی متمرکز گردید.
رژیم برای پیشبرد انقلاب، تعدادی نهاد جدید در دانشگاه‌ها تأسیس کرد که یکی از آن‌ها "جهاد دانشگاهی" (جنگ مقدس علمی) بود. جهاد دانشگاهی وظیفۀ اجرای اهداف "انقلاب فرهنگی" و حرکت به سمت "اسلامی کردن دانشگاه‌ها" از طریق سازمان‌دهی فعالیت‌های فرهنگی و پژوهشی، آموزش دانشجویان مسلمان متعهد و آماده ساختن آن‌ها برای مقابله با تهاجم فرهنگی غرب به عهده داشت.
دانشگاه‌های هم‌کار و هم‌پیمان با جهاد دانشگاهی اغلب برای تحقیقات خود حمایت‌های رسمی دریافت می‌کردند. جهاد دانشگاهی با انواع مختلفی از فعالیت‌های آموزشی که در حراست از حکومت انقلابی و اسلامی مهم به نظر می‌رسید درگیر گشت و به قوت با نیروهای نظامی و سیاسی مختلف دولت ارتباط برقرار کرد. نهاد دیگر "دفاتر بسیج" بود که جامعۀ هدف‌اش دانشجویان بود. این نهاد در جدیدترین نشست خود دانشگاه‌ها را به تولید دانش برای حاکمیت مؤثر ترغیب کرده است.
دهۀ 1980 [1360] برای علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی یک دورۀ تاریکی بود. انقلاب فرهنگی، بقول سردبیر مجلۀ برتر علوم اجتماعی ایران، منجر به از دست رفتن شتاب و تحرک علوم اجتماعی و جاماندن این علوم از علوم دیگر در فقر گردید (عسکری خانقاه، 1998). حوزۀ علمیه برتری خود را تثبیت کرد که این منجر به فرار مغزها از دانشگاه‌ها شد. اسلامی شدن علوم اجتماعی به تولید چند کتاب مقدماتی، درج چند نمونۀ اسلامی در کتاب‌های درسی از پیش نوشته شده و گاه افزودن فصلی مختص جوامع اسلامی منجر گشت. علاوه بر این‌ها، چندین دورۀ درسی جدید در مورد تاریخ اسلام و ماهیت اندیشه اجتماعی اسلامی معرفی گردید (آزاد ارمکی، 2006؛ تنهایی، 2004).
متفکران مسلمانی همچون ابن خلدون و فارابی، به سبکی عوام‌گرایانه، بعنوان متفکران اجتماعی پیشگام در ارتباط با جوامع مدرن معرفی گشتند (آزاد ارمکی، 1998؛ داوری اردکانی، 2003؛ طباطبایی، 1995). دولت و نهادهای مذهبی اغلب از انتشار متون کم‌مایه‌ای با عناوین "جامعه شناسی اسلامی"، "جامعه شناسی قرآنی"، "جامعه شناسی علوی" و "جامعه شناسی تفسیری عرفانی" حمایت کردند- آثاری که اغلب فاقد روش‌شناسی دقیق و چارچوب منسجم بودند (بعنوان مثال، حبیبی امین، 2007؛ تنهایی، 2005).
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ جمعه ۲۴ تیر ۱۴۰۱ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
به کتابخانۀ جامعه شناسی شرقی خوش آمدید! Wellcome to Oriental Sociology Library
📚 کتابخانه جامعه شناسی شرقی 📚
✳️ فرصتی برای مطالعۀ هر چه بیشتر ✳️
دانلود رایگان کتاب‌های جامعه شناسی
📚 کتاب: جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
Sociology in Iran: Between Politics, Religion and Western Influence
✍️ نویسنده: علی‌اکبر مهدی Ali Akbar Mahdi
🔄 مترجم: حسین شیران Hossein Shiran
🔽 دانلود 👇👇👇
دانلود رایگان کتاب "جامعه شناسی در ایران - علی اکبر مهدی - حسین شیران"
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: کتاب جامعه شناسی, جامعه شناسی در ایران, علی اکبر مهدی, حسین شیران
[ چهارشنبه ۱ دی ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش ششم
انقلاب و اسلامی‌سازی علوم اجتماعی: دهۀ اول
تأسیس جمهوری اسلامی در سال 1979 میلادی [۱۳۵۷ خورشیدی] در ایران چالش‌های جدیدی برای جامعه شناسی ایران دربرداشت. علمای ارشد علوم اجتماعی شاغل در نظام اداری کشور اخراج و یا وادار به بازنشستگی شدند. بسیاری از آن‌ها به خارج مهاجرت کرده و چیزی حدود 220،000 صنعت‌گر و استاد دانشگاه از آن زمان کشور را ترک کرده‌اند [خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 1 می 2001]. با این حال، در دورۀ اوایل انقلاب، حکومت تدریسات و تحقیقات انتقادی در دانشگاه‌ها را تشویق می‌کرد. رادیکالیسم که محبوبیت داشت، رهبران مذهبی حتی تحلیل‌های مارکسیستی را برای افشای وابستگی خارجی نظام پهلوی و تبیین مسائل کشور و علل فقر، سرکوب سیاسی و استعمارگری شایسته یافتند.
با سرنگونی نظام سلطنتی، دانشگاهیان انتظار داشتند که انقلاب كنترل حکومت بر دانشگاه‌ها را کاهش دهد و ساختار اداري باز و مشاركت‌محوري را ترویج دهد. اگرچه انقلاب "حکومت اسلامی" برپا داشت با این حال جامعه شناسان انتقادی به آینده خوش‌بین و به ظهور جامعه‌ای جدید واجد ویژگی آزادی و رفاه امیدوار بودند. در واقع در ابتدا این‌گونه به نظر می‌رسید که حوادث به آرامی در حال حرکت به این سمت هستند؛ با این حال، به زودی حکومت جدید هم همان رویکرد از بالا به پایینی را تحمیل کرد که حکومت پهلوی دنبال می‌کرد و چارچوب برنامه‌های درسی و شیوه‌های تدریس جامعه شناسی در کلاس‌ها را تحت کنترل خود درآورد.
دانشگاه‌ها در برابر تغییرات جدید مقاومت کردند و به میادین اصلی نبرد میان جناح‌های ایدئولوژیک و سیاسی تبدیل شدند. حکومت تصمیم گرفت این تقابل سیاسی و عقیدتی را با بستن دانشگاه‌ها و راه‌اندازی فرهنگی انقلاب برای پاک‌سازی نظام دانشگاهی از عناصر غیراسلامی، غرب‌زده و سکولار از بین ببرد. در ژوئن 1980 [خرداد 1359] "ستاد انقلاب فرهنگی" متشکل از روحانیون، روشنفکران و مقامات مسئول مسلمان منصوب شده از سوی حکومت، برای ایجاد یک "جو اسلامی" در دانشگاه‌ها، "اسلامی کردن" تمامی برنامه‌های درسی و بازتاب اخلاق انقلابی تئوکراسی جدید در آن‌ها تأسیس شد.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ سه شنبه ۱۶ آذر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش پنجم: روندهای نظری
رویکردهای نظری قبل از انقلاب را می‌توان به لحاظ تجربی-اثباتی، انتقادی-ایدئولوژیک و تلفیقی-التقاطی در سه گروه طبقه‌بندی کرد. گروه اول در برگیرندۀ جامعه‌شناسانی بود که با جهت‌گیری‌های کارکردگرایانه functionalist، اثبات‌گرایانه positivist و تجربی empirical که داشتند نسبت به سیاست بی‌علاقه بودند (مانند بهنام و راسخ، 1969). با توجه به سوگیری غرب‌گرایانۀ مدرنیزاسیون نظام پهلوی، اتخاذ رویکردهای تجربی-اثبات‌گرایانه از سوی جامعه‌شناسان دانشگاهی برایشان از نظر سازمانی پاداش‌آور و از نظر سیاسی امن بود. در حالی که برخی از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در اردوگاه تجربی-اثباتی در پست‌های اداری یا مشاوره‌ای به دولت خدمت می‌کردند، اساتید رادیکال با ارعاب روبرو شده و مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند.
گروه دوم از جامعه‌شناسان، از نظریه‌پردازان تضاد، یا مارکسیستی (مانند آشتیانی، 2007) و یا وبری (مانند اشرف، 1980) طرف‌داری می‌کردند. این‌ها از ایدئالیسم آلمانی، مارکسیسم اروپایی، مارکسیست-لنینیسم و جامعه‌شناس فرانسوی ژرژ گورویچ الهام می‌گرفتند. این‌ها نگرشی انتقادی به سیاست‌های سیاسی و اقتصادی حاکم بر کشور داشتند. گروه سوم، کاربرد ساده‌لوحانۀ نظریه‌های غربی در جامعۀ ایران را به زیر سوال بردند (نراقی، 2007)، و جایگزینی آن‌ها با دیدگاه‌های خودی مرتبط با موضوع و یا استفاده از چندین نظریه برای تبیین یک پدیدۀ معین را خواستار بودند. تغییر جهت‌گیری‌های نظری سه گروه مذکور، بازتابندۀ فضای دانشگاهی سیاسی و چهار گرایش ایدئولوژیکیِ شکل‌دهندۀ سیاست و گفتمان ملی بود: دو مورد از آن‌ها در داخل ایران بود- اسلام‌گرایی و ملی‌گرایی رادیکال، و دو مورد خارج از آن- سوسیالیسم و لیبرالیسم. رویکردهای آن‌ها به علم جامعه شناسی به ماهیت مسائل و موضوعات، ایدئولوژی‌ها و استنباطات سیاسی بستگی داشت.
دانشجویان رادیکال، جامعه‌شناسان غیرسیاسی را یا ابزار سیاسی دولت و متحدان غربی امپریالیستی‌اش می‌دانستند و یا افرادی ساده‌لوح با رویکردی از نظر سیاسی ایمن در این رشته؛ برعکس، به جامعه‌شناسان غیروابسته به نهادهای دولتی به دیدۀ احترام می‌نگریستند و فعالیت آن‌ها را در راستای رفاه جامعه در نظر می‌گرفتند. در یک چنین فضای سیاسی پرفشاری، آموزش جامعه شناسی انتقادی آسان‌تر از نوشتن آن بود. انتشار این مطالب به دلیل خطرات سیاسی و نظارت دقیق دولت دشوار بود. بینش‌های مارکسیستی یا بطور رسمی بعنوان "نظریه‌های علمی" ارائه می‌شدند و یا بصورت غیررسمی بعنوان مطبوعات زیرزمینی منتشر می‌شدند. نظریه‌پردازان غیرمارکسیست با یک چنین مشکلی روبرو نبودند، البته اگر که مطالب آن‌ها برای جهان سوم و به زبان ضداستعماری ارائه می‌شدند.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ چهارشنبه ۲۸ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش چهارم
رشتۀ جامعه شناسی پس از تأسیس در ایران، دو فشار متناقض را تجربه كرد: یكی از جهت ساختاری و نهادینه شدن‌اش و دیگری از جهت اعتبارات عمومی‌اش؛ از نظر نهادینه شدن، جامعه شناسی بازتابشی از منطق اداری غالب از یک دولت مدرن، غربی و سکولار ولی غیردموکراتیک [دولت پهلوی] بود؛ در اینجا جامعه شناسی بعنوان یک علم اجتماعی پوزیتیویست ترویج شد که تاب و تحمل رویکردهای انتقادی آموزشی و درسی را نداشت.
دولت، حزب کمونیست ایران را تحریم کرده و آموزش اندیشه‌های مارکسیستی را منع نموده بود. برعکس، خارج از دانشگاه، ایده‌های انتقادی علیه حکومت استبدادی شاه و نیز پوزیتیویسم آمریکایی از محبوبیت عام برخوردار بود. با اینکه ایده‌های جامعه شناسی انتقادی و مارکسیستی در میان روشنفکران و دانشجویان سکولار رایج بود، ایده‌های اسلامی رادیکال در میان اکثر دانشجویان نسل اولی دانشگاه رواج داشت.
از این جهت، برنامۀ درسی جامعه شناسی تحت فشارهای متناقضی از داخل و خارج دانشگاه قرار گرفت. دولت خواستار یک برنامۀ درسی غیرسیاسی و غیرانتقادی بود، اما با این حال آموزش جامعه شناسی همچنان تأملی Reflexive باقی ماند. ایده‌های انتقادی با احتیاط آموزش داده شدند؛ اغلب پوشیده سخن گفتن به زبانی مبهم و بدون اشاره به یک متنی خاص، به معلمان این اجازه را می‌داد که در صورت لزوم آموزش این ایده ها را انکار کنند یا ادعا کنند که دانشجویان دچار سوءتفاهم شده‌اند.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ دوشنبه ۱۲ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش سوم
از اوایل دهۀ 1960 به بعد، جامعه شناسی با گسترش دیوان‌سالاری دولتی و طرح‌های توسعه‌ای در کشور عمومیت یافت. تقاضا برای استخدام کارمندان آموزش‌دیده در بخش‌های خدمات انسانی و علوم اجتماعی، بسیاری از افراد را به سمت تحصیلات عالی سوق داد. علاوه بر این، یادگیری جامعه شناسی در نزد عموم با اقبال و استقبال روبرو گشت چرا که به تأمل انتقادی، هم از ماهیت توسعه‌نیافتگی مملکت و هم نظام دیکتاتوری که هم‌زمان بواسطۀ تثبیت قدرت یک پادشاه جوان مورد حمایت آمریکا بر آن حاکم بود کمک می‌کرد. این روندها در ایران عمدتا از سوی کسانی تداوم داشت که با باقی جهان (غیر از جهان اول) بودند که در آن بیشتر مطالعات انتقادی و ایده‌های مارکسیستی جذابیت داشتند.
در اواخر دهۀ 1960 این اقبال و استقبال [از جامعه شناسی]، با ظهور جمعی منتقد از روشنفکران دانشگاهی و غیردانشگاهی سکولار مجهز و مسلح به دیدگاه‌های چپ نو منتقد شخصیت غیردموکراتیک و وابستۀ دولت تقویت گردید. دهۀ 1970 (1350 شمسی) افزایش بورسیه برای دانشجویان متقاضی تحصیل در خارج از کشور، به دلیل افزایش درآمد دولت از افزایش قیمت نفت، هم به محبوبیت جامعه شناسی در نزد عموم افزود. دو جامعه‌شناس منتقد، با عقاید ایدئولوژیک مخالف، هم در این جنبش نقش داشتند. امیرحسین آریان‌پور، یک روشنفکر برجسته در جناح چپ، باعث ارتقاء جایگاه جامعه شناسی انتقادی بویژه در میان دانشجویان گردید- با وجود وضعیت هژمونی پوزیتویستی که بر گروه‌های جامعه شناسی در دانشگاه‌های کشور حاکم بود (مهدی، 2001).
چاپ‌های متعددی از کتاب درسی آریان‌پور (1973) باعث رونق علم جامعه شناسی در ایران گردید. در اوایل دهۀ 1970، علی شریعتی - یک جامعه‌شناس مذهبی آموزش‌دیده در فرانسه، با تلفیق نظریه‌های جامعه شناسی و افکار مذهبی بنیادی، جذابیت جامعه شناسی را برای دانشجویان مذهبی افزایش داد (رهنما، 2000). شریعتی با تفسیرهای مارکسیستی خود، در چالش با آیت‌الله مرتضی مطهری، تبیینات اسلامی برای مسائل و مشکلات دولت پهلوی ارائه داد. این تحولات در به راه افتادن یک جنبش انقلابی که در نهایت به انقلاب اسلامی سال 1979 (1357 شمسی) و سرنگونی نظام سلطنتی سکولار طرفدار غرب منجر گشت نقشی اساسی داشت (کدی، 1981).
ادامه دارد ...
🆔 @Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers (OST)
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ دوشنبه ۲۹ شهریور ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش دوم
دورۀ پیش از انقلاب: ریشه‌ها و نهادینه‌سازی‌ها
علوم اجتماعی ایران، از جمله جامعه شناسی، با توسعۀ تاریخی کشور به مثابۀ یک دولت-ملت مدرن پیوند دارد. ارزیابی ایده‌های غربی برای درک ماهیت در حال توسعۀ این کشور منجر به مطالبات زیادی جهت تأسیس مؤسسات آموزشی مدرن گردید. در دهۀ 1930(1309 شمسی) ایران با ایجاد یک دولت متمرکز و توسعۀ یک زیرساخت اداری فرآیند مدرنیزاسیون را آغاز کرد. پس از اعمال مدل‌های غربی مورد نظر، این مدرنیزاسیون مستلزم برنامه‌ریزی‌های اجتماعی و تحقیقات اجتماعی یعنی گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌های جمعیت شناختی بود همان‌طورکه در غرب انجام می‌شد؛ و این آغازی بود برای علم جامعه شناسی در ایران.
جامعه شناسی، به عنوان یک رشتۀ رسمی در ایران، در سال 1946 (1325 شمسی) زمانی که یک دوره درس جامعه شناسی آموزش و پرورش در یکی از دانشکده‌های تهران ارائه گردید آغاز شد. غلامحسین صدیقی، که پدر جامعه شناسی ایران در نظر گرفته می‌شود، اولین کتاب درسی جامعه شناسی را نوشت و تحلیل‌های جامعه‌شناختی خود را در قالب درس "اجتماعیات در ادبیات فارسی" خود ارائه داد. ایده‌های جامعه‌شناختی بعدی در برنامۀ درسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی در اکثر دانشگاه‌ها گنجانده شد. در سال 1958 (1337 شمسی)، "مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی" بنیان‌گذاری شد و پس از آن "دانشکدۀ علوم اجتماعی" در دانشگاه تهران تأسیس شد.
در دانشکدۀ علوم اجتماعی دوره‌های جامعه شناسی در مقطع کارشناسی ارائه گردید. در طول دهۀ 1960 (1340 شمسی)، گروه‌های جامعه شناسی بطور گسترده‌ای در کشور توسعه یافتند و تا سال 1978 (1357 شمسی) ، اکثر دانشگاه‌های کشور دارای یک گروه جامعه شناسی بودند (مهدی و لهسایی‌زاده، 1992). تا اواسط دهۀ 1960 برنامه‌های درسی دانشگاه‌ها بر اساس نظام فرانسوی بود و بعد به نظام آمریکایی که توسط ایرانیان فارغ‌التحصیل از دانشگاه‌های کشورهای خارجی تدریس می‌شد تغییر کرد. بعدها که دانشجویان به تحصیل در داخل کشور روی آوردند جامعه شناسان ایرانی آموزش‌دیده جذب گروه‌های جدید در دانشگاه‌های کشور شدند و بر این اساس، بتدریج دوره‌های درسی بیشتری در مورد تاریخ ایران، جغرافیای انسانی، جمعیت‌شناسی، انسان‌شناسی فرهنگی و اجتماعی نیز ارائه شدند.
🆔 @Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers (OST)
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ سه شنبه ۱۹ مرداد ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
دربارۀ نویسنده:
علی اکبر مهدی استاد جامعه شناسی دانشگاه وسلیان اوهایو است. علایق تحقیقاتی وی در حال حاضر مشتمل بر مطالعۀ زنان و دانشجویان در جامعۀ مدنی ایران و نیز مهاجران ایرانی در ایالات متحده است. وی در تألیف دو کتاب "فرهنگ و آداب و رسوم ایران" (Greenwood Press, 2006) و "جامعه شناسی در ایران" (Jahan Book Co., 1992) همکاری داشته است. او نویسندۀ کتاب "زندگی نوجوانان در خاورمیانه" (Greenwood Press, 2003)، "فرهنگ ایران، جامعۀ مدنی و نگرانی برای دموکراسی" و "جامعه شناسی خانوادۀ ایرانی" و همچنین مقالات و بررسی‌های متعدد دربارۀ موضوعات مختلف از جامعه شناسی شناخت گرفته تا اقتصاد سیاسی ایران و اسلام می‌باشد.
پیش‌گفتار
جامعه شناسی در ایران از متن و بطن یک برنامۀ نوسازی غرب‌مدارانه که توسط یک نظام سلطنتی موروثی نهاده می‌شد ظهور کرد. این رشته، پس از آن‌که مؤسسات آموزشی در کشور بنا نهاده شدند، برای آموزش و پرورش مدیرانی برای دیوان‌سالاری‌های دولتیِ در حال ظهور ایجاد گردید. با وجود این نقش رسمی و البته فقدان یک هویت مشخص، این رشته در اواسط قرن بیستم در ایران عمومیت یافت و به زودی به دلیل جهت‌گیری‌های ایدئولوژیک و سیاسی‌اش به وضعیتی جدل‌آمیز و بحث‌برانگیز رسید. از همان آغاز، این رشته ناگزیر گشت نه تنها با دوگانگی‌های یک علوم اجتماعی مدرن بلکه همچنین با تنش‌های ایدئولوژیک و سیاسی جامعۀ ایران رو در رو گردد.
در ادامۀ این متن، به اختصار مطالبی در باب تاریخچۀ این رشته در زمینۀ گسترده‌تر علوم اجتماعی در بستر نظام آموزشی مدرن خواهم گفت. اینجا اگرچه تمرکز ما مشخصا بر علم جامعه شناسی است، در بعضی مواقع بالاجبار به "علوم اجتماعی" ارجاع خواهم داد چرا که در بسیاری از زمینه‌ها سرنوشت این رشته توسط سایر علوم اجتماعی همچون انسان شناسی، جمعیت شناسی، روانشناسی اجتماعی، برنامه‌ریزی اجتماعی و توسعه رقم خورده است. همچنین بطور خلاصه به تجزیه و تحلیل جو سیاسی و فرهنگی‌ای که در آن علوم اجتماعی معرفی و مسجل گشت و نیز تغییرات پارادایمی در داخل رشتۀ جامعه شناسی، اسلامی‌سازی علوم اجتماعی پس از پیروزی انقلاب، برداشت‌های عمومی و رسمی و نیز برخی ویژگی‌های دیرپای این رشته همراه با نقاط قوت و ضعف آن، آن‌گونه که در ایران رشد و نمو یافته است اشاره خواهم داشت.
در اثناء بحث در مورد چالش‌های ستیزه‌جویانۀ ایدئولوژیک و سیاسی‌ای که این رشته ناگزیر در ایران از سر گذرانده است، استدلال من این خواهد بود که اگرچه این چالش‌ها مانع تشکیل اجتماع منسجمی از نظریه‌پردازان و محققان در این رشته شده است، با این وجود جامعه شناسی بعنوان یک رشتۀ مطالعاتی مهم برای دانشجویان و نیز رشته‌ای که قادر به تجزیه و تحلیل بیماریهای اجتماعی است همچنان بمثابۀ منبع روشن‌گری، هم برای عموم مردم و هم برای نخبگان اجتماعی باقی مانده است.
🆔 @Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers (OST)
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ سه شنبه ۲۹ تیر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
