🌓 در سودای سامان‌ جامعه - بخش اول
✍️ حسین شیران

     "سامان" (ساهمان) در اصل واژه‌ای پهلوی است؛ برهان قاطع آن را "ترتیب و اسباب و آرایش و به مرور ساختن چیزها و ساختن کارها و نظام و رواج آن" معنی کرده است. "نظم" به عربی و "Order" به انگلیسی هم همین معنا را دارند و از این نظر هم‌معنی سامان به شمار می‌روند. به تعریف Order در یکی از منابع توجه کنید:

The arrangement or disposition of people or things in relation to each other according to a particular sequence, pattern, or method.
چیدمان یا وضعیت‌دهی افراد یا اشیاء در ارتباط با یکدیگر بر اساس یک ترتیب، الگو یا روش خاصی.

     بدیهی است این مهم یعنی نظم‌دهی یا سامان‌دهی به افراد یا اشیاء از سوی عاملی صورت می‌گیرد که نسبت به آن‌ها واجد اقتدار و اختیار و صلاحیت و مسئولیت و یا به قول غربی‌ها اتوریته است. اتوریته مبین و متضمن قدرت مقبول و مشروع و در عین حال مسئول در برابر افراد و اشیاء است و حسب وظیفه، سامان‌دهی را در راستای اهدافی بالاتر و والاتر که نفع افراد و اشیاء هم در آن ملحوظ و محفوظ است انجام می‌دهد. 

     به عنوان مثال، پدر که روابط افراد خانواده را نسبت به هم‌دیگر و نسبت به خود و جامعه در راستای اهدافی بالاتر و والاتر تنظیم می‌کند عملا واجد اتوریته است؛ همچنین مربی یک تیم ورزشی، که بازیکنان‌اش را در زمین نسبت به هم‌دیگر و نسبت به حریف، در راستای اهدافی معین اصطلاحا اَرِنج می‌کند؛ و همین‌طور رهبر ارکستر، که هم نت‌ها و هم انبوه موزیسین‌ها را برای رسیدن به یک حالت هارمونیک باهم هم‌آهنگ می‌سازد؛ و خیلی موارد دیگر، از مدیر یک سازمان بگیرید تا مدیر یک شهرستان و استان و در نهایت رئیس‌جمهور یک مملکت.

     در همۀ این موارد "مسئول بودن" در برابر افراد و اشیاء و اهداف، شرط اساسی اتوریته است که اگر ساقط شود در واقع مقام اتوریته هم ساقط شده به مقام استبداد و استثمار تنزل پیدا می‌کند. نظر به همین احتمال خطرناک است که برخی با استناد به این اصل که قدرت در هر حال، چه مشروع و چه غیرمشروع، فسادآور است و در نهایت به استبداد و استثمار منجر می‌گردد عطای سامان را به لقایش بخشیده و ضرورت هر عامل فرادست سامان‌دهنده را نفی می‌کنند. 

     این نحلۀ فکری در غرب آنارشیسم anarchism نامیده می‌شود. مخالفان این نحله فکری، آنارشیسم را "هرج‌ومرج‌طلبی" و یا "سامان‌ستیزی" معنی و معرفی می‌کنند، در حالی‌که این اصطلاح در اصل "بی‌حاکم‌گرایی" یا "حاکم‌گریزی" معنی می‌دهد (arch: arkhos یعنی حاکم)؛ معادل "اقتدارگریزی" که فرهنگستان معرفی کرده هم مفید معناست.

ادامه دارد.

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers