جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش پنجم: روندهای نظری
رویکردهای نظری قبل از انقلاب را می‌توان به لحاظ تجربی-اثباتی، انتقادی-ایدئولوژیک و تلفیقی-التقاطی در سه گروه طبقه‌بندی کرد. گروه اول در برگیرندۀ جامعه‌شناسانی بود که با جهت‌گیری‌های کارکردگرایانه functionalist، اثبات‌گرایانه positivist و تجربی empirical که داشتند نسبت به سیاست بی‌علاقه بودند (مانند بهنام و راسخ، 1969). با توجه به سوگیری غرب‌گرایانۀ مدرنیزاسیون نظام پهلوی، اتخاذ رویکردهای تجربی-اثبات‌گرایانه از سوی جامعه‌شناسان دانشگاهی برایشان از نظر سازمانی پاداش‌آور و از نظر سیاسی امن بود. در حالی که برخی از اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها در اردوگاه تجربی-اثباتی در پست‌های اداری یا مشاوره‌ای به دولت خدمت می‌کردند، اساتید رادیکال با ارعاب روبرو شده و مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند.
گروه دوم از جامعه‌شناسان، از نظریه‌پردازان تضاد، یا مارکسیستی (مانند آشتیانی، 2007) و یا وبری (مانند اشرف، 1980) طرف‌داری می‌کردند. این‌ها از ایدئالیسم آلمانی، مارکسیسم اروپایی، مارکسیست-لنینیسم و جامعه‌شناس فرانسوی ژرژ گورویچ الهام می‌گرفتند. این‌ها نگرشی انتقادی به سیاست‌های سیاسی و اقتصادی حاکم بر کشور داشتند. گروه سوم، کاربرد ساده‌لوحانۀ نظریه‌های غربی در جامعۀ ایران را به زیر سوال بردند (نراقی، 2007)، و جایگزینی آن‌ها با دیدگاههای خودی مرتبط با موضوع و یا استفاده از چندین نظریه برای تبیین یک پدیدۀ معین را خواستار بودند. تغییر جهت‌گیری‌های نظری سه گروه مذکور، بازتابندۀ فضای دانشگاهی سیاسی و چهار گرایش ایدئولوژیکیِ شکل‌دهندۀ سیاست و گفتمان ملی بود: دو مورد از آن‌ها در داخل ایران بود- اسلام‌گرایی و ملی‌گرایی رادیکال، و دو مورد خارج از آن- سوسیالیسم و لیبرالیسم. رویکردهای آن‌ها به علم جامعه شناسی به ماهیت مسائل و موضوعات، ایدئولوژی‌ها و استنباطات سیاسی بستگی داشت.
دانشجویان رادیکال، جامعه‌شناسان غیرسیاسی را یا ابزار سیاسی دولت و متحدان غربی امپریالیستی‌اش می‌دانستند و یا افرادی ساده‌لوح با رویکردی از نظر سیاسی ایمن در این رشته؛ برعکس، به جامعه‌شناسان غیروابسته به نهادهای دولتی به دیدۀ احترام می‌نگریستند و فعالیت آن‌ها را در راستای رفاه جامعه در نظر می‌گرفتند. در یک چنین فضای سیاسی پرفشاری، آموزش جامعه شناسی انتقادی آسان‌تر از نوشتن آن بود. انتشار این مطالب به دلیل خطرات سیاسی و نظارت دقیق دولت دشوار بود. بینش‌های مارکسیستی یا بطور رسمی بعنوان "نظریه‌های علمی" ارائه می‌شدند و یا بصورت غیررسمی بعنوان مطبوعات زیرزمینی منتشر می‌شدند. نظریه‌پردازان غیرمارکسیست با یک چنین مشکلی روبرو نبودند، البته اگر که مطالب آن‌ها برای جهان سوم و به زبان ضداستعماری ارائه می‌شدند.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ چهارشنبه ۲۸ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 در سودای سامان جامعه - بخش اول
✍️ حسین شیران
"سامان" (ساهمان) در اصل واژه‌ای پهلوی است؛ برهان قاطع آن را "ترتیب و اسباب و آرایش و به مرور ساختن چیزها و ساختن کارها و نظام و رواج آن" معنی کرده است. "نظم" به عربی و "Order" به انگلیسی هم همین معنا را دارند و از این نظر هم‌معنی سامان به شمار می‌روند. به تعریف Order در یکی از منابع توجه کنید:
The arrangement or disposition of people or things in relation to each other according to a particular sequence, pattern, or method.
چیدمان یا وضعیت‌دهی افراد یا اشیاء در ارتباط با یکدیگر بر اساس یک ترتیب، الگو یا روش خاصی.
بدیهی است این مهم یعنی نظم‌دهی یا سامان‌دهی به افراد یا اشیاء از سوی عاملی صورت می‌گیرد که نسبت به آن‌ها واجد اقتدار و اختیار و صلاحیت و مسئولیت و یا به قول غربی‌ها اتوریته است. اتوریته مبین و متضمن قدرت مقبول و مشروع و در عین حال مسئول در برابر افراد و اشیاء است و حسب وظیفه، سامان‌دهی را در راستای اهدافی بالاتر و والاتر که نفع افراد و اشیاء هم در آن ملحوظ و محفوظ است انجام می‌دهد.
به عنوان مثال، پدر که روابط افراد خانواده را نسبت به هم‌دیگر و نسبت به خود و جامعه در راستای اهدافی بالاتر و والاتر تنظیم می‌کند عملا واجد اتوریته است؛ همچنین مربی یک تیم ورزشی، که بازیکنان‌اش را در زمین نسبت به هم‌دیگر و نسبت به حریف، در راستای اهدافی معین اصطلاحا اَرِنج می‌کند؛ و همین‌طور رهبر ارکستر، که هم نت‌ها و هم انبوه موزیسین‌ها را برای رسیدن به یک حالت هارمونیک باهم هم‌آهنگ می‌سازد؛ و خیلی موارد دیگر، از مدیر یک سازمان بگیرید تا مدیر یک شهرستان و استان و در نهایت رئیس‌جمهور یک مملکت.
در همۀ این موارد "مسئول بودن" در برابر افراد و اشیاء و اهداف، شرط اساسی اتوریته است که اگر ساقط شود در واقع مقام اتوریته هم ساقط شده به مقام استبداد و استثمار تنزل پیدا می‌کند. نظر به همین احتمال خطرناک است که برخی با استناد به این اصل که قدرت در هر حال، چه مشروع و چه غیرمشروع، فسادآور است و در نهایت به استبداد و استثمار منجر می‌گردد عطای سامان را به لقایش بخشیده و ضرورت هر عامل فرادست سامان‌دهنده را نفی می‌کنند.
این نحلۀ فکری در غرب آنارشیسم anarchism نامیده می‌شود. مخالفان این نحله فکری، آنارشیسم را "هرج‌ومرج‌طلبی" و یا "سامان‌ستیزی" معنی و معرفی می‌کنند، در حالی‌که این اصطلاح در اصل "بی‌حاکم‌گرایی" یا "حاکم‌گریزی" معنی می‌دهد (arch: arkhos یعنی حاکم)؛ معادل "اقتدارگریزی" که فرهنگستان معرفی کرده هم مفید معناست.
ادامه دارد.
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, بررسی مسائل اجتماعی, سامان جامعه, حسین شیران
[ جمعه ۲۳ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 سه دیدگاه اصلی جامعه شناسی در فهم مسائل اجتماعی -1
The Three Main Sociological Perspectives, Understanding Social Problems, 5th edition
✍️ مونی، ناکس و شاخت
From Mooney, Knox, and Schacht, 2007
🔄 حسین شیران Hossein Shiran
نظریه‌ها در جامعه شناسی دیدگاههای متفاوتی را برای ما فراهم می‌سازند تا بتوانیم بر اساس آن‌ها به جهان اجتماعی خود بنگریم. یک "دیدگاه Perspective"، خیلی ساده اگر بخواهیم بگوییم، یک شیوه برای نگریستن به جهان است و یک "نظریه Theory" مجموعه‌ای از گزاره‌ها یا اصول مرتبط بهم که برای پاسخ به یک پرسش یا تبیین پدیده‌ای خاص طراحی شده است. در واقع، این نظریه است که یک دیدگاه را برای ما فراهم می‌سازد. نظریه‌های جامعه شناسی به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم جهان اجتماعی را که در آن زندگی می‌کنیم تبیین نموده و پیش‌بینی کنیم.
جامعه شناسی دربردارندۀ سه دیدگاه نظری عمده است:
1- دیدگاه کارکردگرایی Functionalist Perspective
2- دیدگاه ستیز Conflict Perspective
3- دیدگاه تعامل‌گرایی نمادین Symbolic Interactionist Perspective (که گاهی اوقات دیدگاه تعامل‌گرایی Interactionist Perspective یا صرفاً دیدگاه خرد Micro View هم نامیده می‌شود).
هر کدام از این دیدگاه‌ها تبیینات مختلفی در مورد جهان اجتماعی و رفتار انسان ارائه می‌دهند که در ادامه سعی می‌کنیم بسی خلاصه و مفید به شرح هر کدام از آن‌ها بپردازیم.
ادامه دارد.
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, بررسی مسائل اجتماعی, دیدگاههای جامعه شناسی, حسین شیران
[ دوشنبه ۱۹ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 جامعه شناسی دانش بشری Sociology Of Knowledge
✍️ حسین شیران Hossein Shiran
◀️ بخش چهارم
تشخیص و تفکیک و تقسیم دانش و دانایی‌های بشر به چهار بخش دین، فلسفه، علم و ایدئولوژی مبین تفاوت و تمایز ماهوی آن‌ها از یکدیگر نیست؛ دانایی در اصل یک ذهنیت است، مظروف در ظرف ذهن آدمی، و در مقام ذهنیت هیچ تفاوتی میان شناخت‌های دینی و شناخت‌های فلسفی یا علمی یا عقیدتی نیست؛ هر آن تفاوتی که میان این‌ها به مثابۀ چهار شاخۀ دانش بشری نهاده می‌شود همه مبتنی بر ملاک‌ها و معیارهای عینی و واقعی است که جامعه شناسی شناخت (معرفت) آن‌ها را در نظر می‌گیرد؛ بنابراین وجه تفاوت و تمایز این شناخت‌ها از هم را باید عرضی و بیرونی دانست و نه ذاتی و درونی.
تفاوت جامعه شناسی شناخت و شناخت شناسی (اپیستمولوژی) خود همین جاست؛ شناخت شناسی شاخه‌ای از فلسفه است که حدود و ارزش شناخت بشر را در معرض بحث و بررسی قرار می‌دهد و در این مقام توجه و تمرکزش بر مبانی و مباحث ذهنی و انتزاعی است اما جامعه شناسی شناخت شاخه‌ای از علم جامعه شناسی است که مطالعۀ چگونگی شکل‌گیری شناخت‌ها در ذهن بشر در طول زندگی اجتماعی را در دستور کار دارد و بر اساس یک سری معیارها و عناصر و عوامل و زمینۀ اجتماعی به تمییز و تفکیک آن‌ها در انواع مختلف از هم اقدام می‌نماید. توجه و تمرکز این علم، در واقع، بر کم و کیف تأثیر عینیات بر ذهنیات و بعد، برعکس، تأثیر این ذهنیات بر عینیات است.
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی شناخت, ماکس شلر
[ جمعه ۱۶ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
جامعه شناسی در ایران: بین سیاست، مذهب و نفوذ غرب
نوشته: علی اکبر مهدی
ترجمه: حسین شیران
بخش چهارم
رشتۀ جامعه شناسی پس از تأسیس در ایران، دو فشار متناقض را تجربه كرد: یكی از جهت ساختاری و نهادینه شدن‌اش و دیگری از جهت اعتبارات عمومی‌اش؛ از نظر نهادینه شدن، جامعه شناسی بازتابشی از منطق اداری غالب از یک دولت مدرن، غربی و سکولار ولی غیردموکراتیک [دولت پهلوی] بود؛ در اینجا جامعه شناسی بعنوان یک علم اجتماعی پوزیتیویست ترویج شد که تاب و تحمل رویکردهای انتقادی آموزشی و درسی را نداشت.
دولت، حزب کمونیست ایران را تحریم کرده و آموزش اندیشه‌های مارکسیستی را منع نموده بود. برعکس، خارج از دانشگاه، ایده‌های انتقادی علیه حکومت استبدادی شاه و نیز پوزیتیویسم آمریکایی از محبوبیت عام برخوردار بود. با اینکه ایده‌های جامعه شناسی انتقادی و مارکسیستی در میان روشنفکران و دانشجویان سکولار رایج بود، ایده‌های اسلامی رادیکال در میان اکثر دانشجویان نسل اولی دانشگاه رواج داشت.
از این جهت، برنامۀ درسی جامعه شناسی تحت فشارهای متناقضی از داخل و خارج دانشگاه قرار گرفت. دولت خواستار یک برنامۀ درسی غیرسیاسی و غیرانتقادی بود، اما با این حال آموزش جامعه شناسی همچنان تأملی Reflexive باقی ماند. ایده‌های انتقادی با احتیاط آموزش داده شدند؛ اغلب پوشیده سخن گفتن به زبانی مبهم و بدون اشاره به یک متنی خاص، به معلمان این اجازه را می‌داد که در صورت لزوم آموزش این ایده ها را انکار کنند یا ادعا کنند که دانشجویان دچار سوءتفاهم شده‌اند.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, جامعه شناسی ایران, علی اکبر مهدی
[ دوشنبه ۱۲ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
آشنایی با ایسمها
🌓از کتاب ایسمها Book of isms
✍️ نوشته: جان آندریوس John Andrews
🔄 ترجمه: حسین شیران - نرگس حیدری - مریم فتحی
بخش ششم
توجه: کتاب ایسمها به همت ادمین‌های "جامعه شناسی شرقی" به تدریج ترجمه و به ترتیب در سایت، کانال و گروه جامعه شناسی شرقی منتشر می‌گردد.
⏺ زیبایی‌گرایی Aestheticism
⏺ ترجمه: حسین شیران
یک جنبش فرهنگی اروپایی و بویژه بریتانیایی در اواخر قرن نوزدهم که معتقد است هنر فقط برای زیبایی‌هایش وجود دارد، همان‌طور که فیلسوف فرانسوی ویکتور کوزن Victor Cousin (1792–1867) خاطرنشان ساخته است: "L'art pour l'art" (هنر برای خاطر هنر). ریشۀ این جنبش را می‌توان به عقب تا قرن هجدهم به فیلسوف آلمانی امانوئل کانت Immanuel Kant (1724–1804) بازگرداند که می‌گفت معیارهای زیبایی‌شناسی را باید از اخلاق یا سودمندی جدا دانست.
هنرمندان بریتانیایی مکتب پیشارافائلی همچون ادوارد برن-جونز Edward Burne-Jones (1833-1898) و دانته گابریل روستی Dante Gabriel Rossetti (1833-1882) از برجسته‌ترین پیروان این جنبش بودند، در واکنش به این دیدگاه جان راسکین John Ruskin (1819–1900) و ویلیام موریس William Morris (1834–96) که هنر باید به اخلاق مرتبط گردد.
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, جامعه شناسی شرقی, حسین شیران, پوچ‌گرایی Absurdism
[ پنجشنبه ۸ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 قانون‌مایگی
✍️ حسین شیران
◀️ بخش دوم
باری، به این ترتیب است که در ممالک در حال گذار، قانون "ارزش و اعتبار معنوی" خود را از دست می‌دهد و به مثابۀ یک "کالای مادی" به بازار غیررسمی و غیرقانونی "قانون‌فروشی" برده شده و آن‌جا به راحتی خرید و فروش می‌شود. بدیهی است در این بازار هم همچون هر بازار دیگری حسب وزن و میزان قوانین و نیز وزن و موضع متصدیان (متولیان فروش) نرخ‌ها متفاوت از هم هستند و هر قانونی تحت تعاملی مشخص به بهایی مشخص خرید و فروش می‌شوند؛ و بعد همچون هر بازار دیگری پدیدۀ دلالی هم پیرامون این بازار وجود دارد و عناصری زبده در حد واسط فروشنده و خریدار، مستقیم یاغیرمستقیم دست این دو را در دست هم قرارداده، باصطلاح، معاملات را جوش می‌زنند.
اما بر خلاف سایر بازارها ضرر و زیان بازار قانون‌مایگی و قانون‌فروشی مستقیم متوجه کلیت جامعه است و نه لزوما فروشنده و خریدار و دلال، چرا که صاحب کالا در اصل جامعه است و نه هیچکدام از این‌ها؛ برای این‌ها ضرر و زیانی هم اگر در کار باشد غیرمستقیم از بابت آسیب دیدن کلیت جامعه است که عضوش هستند؛ هر چند آن‌ها که قادرند قوانین یک جامعه را به راحتی خرید و فروش کنند قطعا به قدری قوی و قلدر هستند که از نوسانات جامعه و افت و خیزهایش ضربه نخورند بلکه برعکس بازار خود را داغ کنند. در این بحران کرونا، دست‌اندرکاران دلاور‌مردی - از خرده‌فروشانی چون "برگ تردد فروش" و "کارت واکسیناسیون فروش" بگیر تا عمده‌فروشانی که در سطوح عالی در راستای منافع خود علاوه بر قانون، سرنوشت افراد را هم خرید و فروش می‌کنند، همه می‌دانند که چه می‌گویم!
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, بررسی مسائل اجتماعی, قانون مایگی قانون گریزی, حسین شیران
[ یکشنبه ۴ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
🌓 قانون‌مایگی
✍️ حسین شیران
◀️ بخش اول
قانون‌مایگی چیست؟ پدیدۀ اجتماعی رایجی است در ممالک در حال گذار که طی آن مردم از نفس قوانین موضوعه به هر شکل ممکن به نفع خود استفاده می‌کنند. در این پدیده، قانون به مثابۀ یک نوع منبع و سرمایۀ ملی تلقی می‌گردد و همچون همۀ منابع و سرمایه‌های ملی مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرد؛ به بیان دیگر هرگاه قوانین یک مملکت به جای مراعات شدن مایۀ ارتزاق و انتفاع مسئولان و مردمان‌اش گردد به جرأت می‌توان گفت "پدیدۀ قانون‌مایگی" در آن شکل گرفته است.
از آن‌جایی که اغلب در این نوع ممالک، قانون نه برای تمکین همگانی بلکه صرفا از برای "کنترل توده" و حفظ نظم موجود وضع می‌گردد و واضعان قانون به هر شکل و به هر دلیلی نظرا خود را فراتر از قانونی که وضع می‌کنند می‌دانند و از این جهت عملا چندان پای‌بندی‌ای بدان نشان نمی‌دهند، در عوض، باقی مردم هم نظرا "مشروعیتی" برای قوانین موضوعه قائل نمی‌شوند و عملا هم دلیلی برای تمکین و تبعیت از آن‌ها نمی‌یابند و اغلب در اندیشۀ "دور زدن قوانین" به سر می‌برند مگر آن‌که خلاف‌اش ثابت شود. اصولا و اساسا یک چنین جریانی است که به تولید و ترویج پدیدۀ قانون‌مایگی در یک جامعه منجر می‌گردد.
با توجه به عدم تغییر در طرز نگرش و کنش "قانون‌گذاران" (طبقۀ حاکم) بلکه تثبیت و تشدید آن در طول زمان، نتیجتا تغییری هم در نگرش و کنش "قانون‌گریزان" (طبقات محکوم) حاصل نمی‌گردد و بدین ترتیب مقابله با قانون‌مایگی در جامعه نه فقط هیچ مفید و مؤثر واقع نمی‌شود بلکه برعکس مایۀ رشد و توسعۀ آن در میان اقشار مختلف می‌گردد. قانون‌گذار برای کنترل اوضاع، ناگزیر قوانین بازدارندۀ بیش‌تری وضع می‌کند و این باز به نفع قانون‌گریز تمام می‌شود؛ تحت این شرایط، قانون هر چه بیش‌تر و هر چه بازدارنده‌تر، قانون‌گریزی و قانون‌مایگی هم به همان اندازه پررونق و پردامنه‌تر!
در این نوع جوامع، قانون‌گذار (طبقۀ حاکم) که از قبل از قِبَل تسلط بر منابع مادی مملکت بنحوی خاص برخوردار است؛ مرتبه‌ای پایین‌تر، مجری و متصدی قانون، که از یک سو از کم و کیف سیطره و صرفه‌بری قانون‌گذار از منابع مملکت و از سوی دیگر نوع نگرش منفی مردم (طبقات محکوم) به آن‌ها و قوانینی که وضع می‌کنند باخبر است، خواه‌ناخواه به نفس قانون به چشم یک منبع درآمد نگاه می‌کند و در قبال دریافت مبلغ یا منفعتی، به هر شکل ممکن، زمینه‌های لازم برای دور زدن آن را برای مردمانی که می‌داند در این اندیشه به سر می‌برند فراهم می‌سازد.
ادامه دارد ...
🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers
برچسب‌ها: جامعه شناسی, بررسی مسائل اجتماعی, قانون مایگی قانون گریزی, حسین شیران
[ پنجشنبه ۱ مهر ۱۴۰۰ ] [ ] [ حسین شیران Hossein Shiran ]
[ ]
