دزدان سرزمین یا سرزمین دزدان؟

حسین شیران

بخش سوم

     همچنانکه پیشتر گفتیم ما در این نوشتار به واقعیتهای آشکار و نهان در لایه لایه های جامعه خواهیم پرداخت تا شاید در نهایت پاسخ مناسبی برای مسئلۀ مورد بحث خود (یعنی دزدان سرزمین یا سرزمین دزدان؟) بیابیم. اما پیش از آنکه صحبت در این خصوص را آغاز بکنیم اجازه بدهید که چند نکتۀ مهم و اساسی را هم از نظر بگذرانیم.

     نخست اینکه از همین حالا باید این نکته را در نظر داشته باشیم که در راستای اهدافی که پیشتر بر شمردیم و یا در نظرش داریم تنها گفتن و یا شنیدن واقعیتها کفایت نمی کند؛ این امر حتی اگر بنحو احسن هم صورت بگیرد در بهترین حالت خود جز آنکه اندکی بر آگاهیهای ما بیفزاید کار دیگری از پیش نخواهد برد! اگر چه این خود امری ضروری است که ما تا آنجا که می شود از وضعی که در آن به سر می بریم باخبر شویم اما این تنها گام اول از آن چیزیست که ما دیر یا زود باید بدان بپردازیم و آن چیزی نیست جز اصلاح امور آنسان که باید باشد!
 

     گام دیگر از این فرآیند مهم و ضروری همانا اقدام بر اساس آن آگاهیهاست؛ مادام که آگاهیهای ما معطوف و متصل به فعل و عمل نباشند نباید انتظار داشته باشیم که صرفاً با یک یا دو گفتار و یا حتی بحث و گفتگوهای شبانه روزی در کلیت امر تفاوت چندانی مشاهده کنیم؛ در هر چیزی هم که تردید داشته باشیم در این یک نکته نباید هیچ تردیدی بخود راه دهیم!

     این را هم بگویم و بگذرم که بطور محقق و در قالب یک واقعیت ملموس و محسوس، ما در جامعۀ خویش در برداشتن هر دو گام همواره با مشکلاتی مواجه بوده ایم و هنوز هم هستیم؛ یعنی از یکسو آنگونه که باید از واقعیتهای زندگی اجتماعی خویش باخبر شویم نمی شویم و این البته خود دلایل معینی دارد، و از سوی دیگر آنگونه که باید مبتنی بر آنها عمل کنیم نمی کنیم و این هم دلایل خاص خود را دارد؛ حتی اگر هم در برداشتن یک گام درست عمل کرده باشیم - همچنانکه در خصوص گام نخست تا حدودی اینگونه بوده است و البته شرایط و مقتضیات زمان هم در تحقق آن بسیار دخیل بوده اند، از آنجا که در برداشتن گام دیگر راست و استوار نبوده ایم کار چندانی از پیش نبرده ایم! نتیجه اینکه ما اینک بنحوی بی سابقه غرق در مسائل جامعوی خویش هستیم و جامعۀ ما هم اینک یکی از پر مسئله ترین دوران خود را سپری می کند!

     البته برخی ممکنست بهر ترتیب با کلیت این مسئله موافق نباشند و مبتنی بر برخی اساس و اصول و آرمانها وضعیت فعلی جامعه را بهترین وضعیت ممکن تا به امروزش تلقی کنند! ... ما می گوییم که ایکاش اینگونه بود! و باز تکرار می کنیم که ایکاش اینگونه بود! اما بهرحال ما نیز مبتنی بر آنچه که می بینم (وقایع جامعوی)، می گوییم که متأسفانه اینگونه نیست و واقعیت چیز دیگریست! در هر صورت از آنجا که قصد ما در این نوشتار مشخصاً بحث پیرامون این مسئله نیست فعلاً از آن می گذریم و به نکتۀ دوم می پردازیم.

     نکتۀ دوم مربوط و معطوف است به رابطۀ میان سه مفهوم «واقعیت جامعوی»، «پدیدۀ جامعوی» و «مسئلۀ جامعوی»؛ بطور خلاصه باید گفت که پدیدۀ جامعوی و واقعیت جامعوی در کل به یک معنا و مفهوم هستند؛ واقع شدن امری با پدید آمدن آن امر دو چیز نیستند! اما این مفهوم با هر دو عنوان الزاماً همان مسئلۀ جامعوی نیستند و یا بهتر بگویم اینها همه مسائل جامعوی نیستند؛ عامل تعیین کننده و یا مشخص کننده در این میان «حقایق جامعوی» هستند؛ توضیح اینکه وقایع جامعوی (یعنی هر آنچه که در بستر جامعه رخ می دهد یا پدید می آید) ممکنست با حقایق جامعوی (یعنی هر آنچه که مقبول و مطلوب جامعه است، اعم از ارزشها و هنجارها) مطابقت داشته باشند یا نداشته باشند.

     در صورت نخست وقایع جامعوی مسائل جامعوی نیستند- چه وقایع همانطور که انتظار می رفت رخ داده اند و علی الظاهر جامعه با هیچ مشکل خاصی روبرو نیست و بنوعی روال طبیعی خود را طی می کند؛ اما در صورت دوم هستند؛ یعنی مسائل جامعوی آنگاه پدید می آیند که وقایع جامعوی با حقایق جامعوی مطابقت نداشته باشند. پس بخاطر داشته باشیم که هر مسئلۀ جامعوی قطعاً یک واقعیت یا پدیدۀ جامعویست اما هر واقعیت یا پدیدۀ جامعوی الزاماً یک مسئلۀ جامعوی نیست؛ ممکنست باشد و یا نباشد. ما در این نوشتار مشخصاً پیرامون آن دسته از وقایعی صحبت خواهیم کرد که مسائل جامعوی هستند یعنی آنسان که باید با حقایق جامعه مطابقت ندارند.

     نکتۀ سوم بیانگر نوع برخورد با این دسته از وقایع است. بدیهی است آنگاه که علم به سراغ وقایع می رود نوع و روش برخورد هم باید علمی و اصولی باشد. اصولاً و اساساً یک جامعه شناس دستکم به دو شیوه باید با یک پدیده یا واقعیت جامعوی که در هیبت یک مسئلۀ جامعوی ظاهر شده است برخورد نماید: اول اینکه به سراغ دلایل وقوع آن برود یعنی اینکه تعیین کند چه عواملی باعث شده اند آن واقعیت تبدیل به یک مسئله شود و بعد به دنبال راهکارهایی برای خارج کردن آن واقعه از حالت مسئله ساز بودنش بگردد و البته اینها همه مسبوق بر کشف و مشاهدۀ عینی و علمی وقایع هستند چه اگر این نباشد طبعاً آن هم نخواهد بود. تکلیف این نوشتار حالیا پرداختن به این جزء مقدم است.

     و اما نکتۀ آخر در رابطه با نوع برخورد خوانندگان با طرح و شرح وقایعی از این دست است. همچنانکه پیشتر گفتیم تنها بیان وقایع کافی نیست؛ اگر به گفتنش باشد که هر روز خدا به هر کجا و به هر مناسبتی دهها و بلکه صدها بار این اتفاق می افتد و البته ما نیز در حد توان و تلاش خویش در این نوشتارها بدان خواهیم پرداخت؛ اما گفتن یک چیز است و شنیدن چیز دیگری؛ و بعد هم شنیدن یک چیز است و دریافتن چیز دیگری؛ و سرانجام دریافتن یک چیز است و اقدام بر اساس آن درک چیز دیگری؛ و هر کدام اساس و اصول خاص خود را دارند؛ و یک مخاطب خبره و آگاه در مقام یک شنونده، خوب می داند که هیچ کاری بدون اتکاء به اصولش به سرانجام خود نائل نخواهد گشت! از آنجا که هرچه هست در طی طریق این سلسله است در نوشتار بعد قدری بیشتر پیرامون این نکته (یعنی نحوۀ برخورد مخاطبان با قضایایی از این دست) صحبت خواهیم کرد و بعد به بحث اصلی خویش باز خواهیم گشت.

🆔 https://t.me/Hossein_Shiran
🌓 https://t.me/orientalsociology
⚛️ https://t.me/OrientalSocialThinkers